Οι κλιματικές συνθήκες αποτελούν βασικό παράγοντα της καλλιέργειας του φασολιού. Το φυτό ειναι ηλιόφιλο, φωτόφιλο και θερμόφιλο, ο μέτρια θερμός καιρός έχει μεγάλη επίδραση στην ευνοϊκή ανάπτυξή του. Καλύτερες θερμοκρασίες γι’ αυτήν είναι οι μεταξύ
βαθμών Κελσίου.
βαθμούς Κελσίου αναστέλλεται η ανάπτυξη του φυτού.
Σε (μείον) -1 βαθμούς Κελσίου καταστρέφεται το φυτό τελείως.
, οπότε τόσο η παρατεταμένη ξηρασία και οι θερμοί άνεμοι, όσο και ο υγρός και βροχερός καιρός προκαλούν ακατάσχετη ανθόρροια, με συνέπεια τη σοβαρή μείωση της παραγωγής.
από τις νάνες.
Ευνοϊκότερες για την καλλιέργεια του φασολιού είναι οι παραποτάμιες ή παραλίμνιες δροσερές, ηπειρωτικές περιοχές, τα φωτεινά βαθύπεδα των ημιορεινών περιοχών και οι παραθαλάσσιες περιοχές ιδιαίτερα της δυτικής Ελλάδας.
του φασολιού δεν είναι μεγάλες. Μπορεί να προσαρμοστεί σε μεγάλη ποικιλία εδαφικών τύπων, αλλά αποδίδει καλύτερα σε χαλαρά, στραγγερά, ουδέτερα και γόνιμα εδάφη (όπως είναι τα
Σε αλκαλικά εδάφη στα οποία μπορεί να παρατηρηθεί έλλειψη μαγγανίου (Mn), δεν ευδοκιμεί.
.
Το φασόλι δε θεωρείται τόσο εδαφοεμπλουτιστικό σε άζωτο φυτό, όσο άλλα ψυχανθή, επειδή το ατμοσφαιρικό άζωτο που δεσμεύει κυμαίνεται γύρω στα 4 κιλά στο στρέμμα.
Σπορά: Η εποχή σποράς ρυθμίζεται από το κλίμα κάθε περιοχής (συνήθως μέσα στον Απρίλη), αρκεί να υπάρχει στο επιφανειακό στρώμα εδάφους αρκετή υγρασία και η θερμοκρασία να μην είναι κάτω από 12 βαθμούς Κελσίου.
Η σπορά γίνεται είτε σε γραμμές (40-75 εκ.), είτε κατά θέσεις (30-50 εκ.) με 4-7 απόρους ανά θέση).
Οι νάνες και μισοαναρριχόμενες ποικιλίες επειδή δεν χρειάζονται υποστηρίγματα, σπέρνονται συνήθως γραμμικά, ενώ οι αναρριχόμενες κατά θέσεις και αραιότερα από τις νάνες.
Για υποστηρίγματα χρησιμοποιούνται καλάμια ή ξύλα, συνήθως σε μορφή πυραμίδας. Για τις μη αναρριχομενες ποικιλίες, η σπορά μπορει να γινει σε δίδυμες γραμμές (15-20 εκ. μεταξύ των γραμμών και 60-80 εκ. μεταξύ των διδύμων), αυτη η τεχνική περιορίζεται η μηχανική καλλιέργεια στο 75% της επιφάνειας, καταπολεμούνται καλύτερα τα ζιζάνια και διευκολύνεται η άρδευση με αυλάκια (μεταξύ των διδύμων), όπου η
τεχνητή βροχή δεν μπορεί ή
δε συνιατάται να εφαρμοστεί.Το βάθος σποράς είναι 3-10 εκ. (το μικρότερο βάθος αφορά τα υγρά και βαριά εδάφη) και η ποσότητα σπόρου από 5-6 κιλά/στέμμα. για τις μικρόσπερμες ποικιλίες, ως 13 κιλά/στρ. για τις μεγαλόσπερμες, για πληθυσμό 25.000-30.000 φυτών/ στρέμμα.
[1]Συγκαλλιέργεια: Μπορει να γίνει συγκαλλιέργεια φασολιού και καλαμποκιού, γιατί τα δύο φυτά έχουν παρόμοιες απαιτήσεις από το περιβάλλον και τ' αναρριχόμενα φασόλια χρησιμοποιούν τα φυτά καλαμποκιού ως υποστηρίγματα.
Λίπανση: Το φασόλι έχει τις μεγαλύτερες ανάγκες σε θρεπτικά στοιχεία, κυρίως από το φύτρωμα ως την άνθηση, οπότε χρησιμοποιεί τα 2/3 της συνολικής αναγκαίας ποσότητας. Στις νάνες ποικιλίες, που είναι πιο βραχύβιες και με λιγότερη φυτομάζα απ' ότι οι αναρριχόμενες, οι ανάγκες αυτές είναι αναλογιστικά μικρότερες.
Βασική λίπανση με 1-3 μονάδες Άζωτο (Ν)/στρέμμα ή 4-10 κιλά ασβεστούχου νιτρικής αμμωνίας (26-0-0) και 6-9 μονάδες Ρ
2Ο
5/στρμ. ή 35-40 κιλά. αραιό υπερφωσφορικό (0-21-0).
Επιφανειακή λίπανση με 1-3 μονάδες Ν/στρμ. ή 4-10 χλγ. ασβεστούχου νιτρικής αμμωνίας, τρεις εβδομάδες μετά το φύτρωμα, συνιστάται από πολλούς ξένους ερευνητές, επειδή το φασόλι είναι φυτό επιπολαιόριζο, με γρήγορη ανάπτυξη και συνήθως καλλιεργείται σε ελαφρά εδάφη, φτωχά σε οργανική ουσία.
Έλλειψη καλίου (περίπτωση σπάνια για ελληνικά εδάφη), προσθέτονται 2.5-5 μονάδες Κ
2Ο ανα στρέμμα ή 5-10 κιλά θειικό κάλι (0-0-50).
Ζιζανιοκτονία: Ο έλεγχος των ζιζανίων στην καλλιέργεια φασολιού πρέπει νά ειναι συνεχής, ιδίως μέχρι την άνθηση, γιατί είναι φυτό με μικρή ανταγωνιστικότητα προς την αυτοφυή χλωρίδα. Γίνεται είτε με σκαλίσματα και βοτανίσματα, είτε με χημικά ζιζανιοκτόνα, είτε με συνδυασμό των δύο τρόπων.
Άρδευση: Είναι στις περισσότερες περιοχές καλλιέργειας του φασολιού απαραίτητη, γιατί, το φασόλι είναι φυτό υγρόφιλο και γρήγορης ανάπτυξης. Χρειάζεται 736 κιλά νερό για παραγωγή 1 κιλού ξηράς ουσίας (το καλαμπόκι 368:1, το σόργο 322:1).
Κρίσιμη είναι η περίοδος είναι της ανθοφορίας, γιατί ενώ στο στάδιο από το φύτρωμα ως την άνθηση μπορεί το φυτό να υποφέρει ξηρασία 10-17 ημερών, κατά την άνθηση και 5 ημερών ξηρασία είναι καταστρεπτικότατη.
Η συχνότητα αρδεύσεων και η ποσότητα νερού εξαρτάται από το μικροκλίμα κάθε περιοχής και τη μηχανική σύσταση του χωραφιού.
Συνιστάται να γίνονται τα ποτίσματα, συχνότερα και με λιγότερη ποσότητα νερού, ανάλογα με τις ανάγκες του φυτού, για να μη "βουρκιάζει" το νερό στο χωράφι.
[1]Έλλειψη υγρασίας κατά την άνθιση και καρπόδεση προκαλεί ανθόρροια και καρπόρροια.
[2]
Η συγκομιδή γίνεται όταν οι λοβοί αποκτήσουν το χαρακτηριστικό κίτρινο χρώμα, πριν ξεραθούν τελείως και κατά προτίμηση τις πολύ πρωινές ώρες για ν’ αποφεύγεται το άνοιγμα των λοβών και το τίναγμα των σπόρων.
Στις αναρριχόμενες ποικιλίες, η συγκομιδή γίνεται «με το χέρι», σε διαδοχικά στάδια, επειδή η άνθηση και καρποφορία είναι συνεχής.
Στις νάνες και μισοαναρριχόμενες ποικιλίες, τα φυτά είτε ξεριζώνονται με το χέρι ή κόβονται με μαχαίρια συρόμενα από ελκυστήρα και συγκεντρώνονται σε μικρούς σωρούς μέχρι να αποξεραθούν τελείως. Στη συνέχεια αλωνίζονται, είτε με το χέρι (κτύπημα με ειδικά ξύλινα ραβδιά όταν πρόκειται για μικρές ποσότητες).[1]
Υπάρχουν και σύγχρονες μηχανές που χρησιμοποιούνται για τη συγκομιδή των νάνων ποικιλιών φασολιού, οι οποίες διαχωρίζουν τους λοβούς από τα υπόλοιπα τμήματα φυτών.
Η συγκομιδή πρέπει να γίνεται έγκαιρα, γιατί οι λοβοί υπερωριμάζουν γρήγορα, οπότε αρχίζει η σκλήρυνση των ιστών και η υπερβολική αύξηση των σπόρων.[2]
Καθαρισμός - Απολύμανση - Αποθήκευση
Μετά την συγκομιδή / αλωνισμό - ακολουθεί καθαρισμός του σπόρου σε ειδικά καθαριστήρια, για ν’ απομακρυνθούν οι σπασμένοι, λοβοί ή ξένοι σπόροι.
Η αποθήκευση του σπόρου πρέπει να γίνεται σε χώρο στεγνό, με θερμοκρασία χαμηλή (κάτω από 13 βαθμούς Κελσίου) και η υγρασία του σπόρου και μετά από προσεκτικό καθαρισμό της αποθήκης από υπολείμματα παλιού σπόρου, κατα την αποθήκευση θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για την αντιμετώπιση του βρούχου (έντομο αποθηκών) .
Η απολύμανση του σπόρου γίνεται με εγκεκριμένα σκευάσματα.
Οι πιο συνηθισμένες ασθένειες στα φασόλια είναι:
Αδρομύκωση (μύκητες Fusarium oxysporum και Verticillium alboatrum): Προσβάλλουν ρίζες και αγγεία. Τ’ αγγεία σ’ εγκάρσια τομή εμφανίζουν σταχτόμαυρα στίγματα και σε κατά μήκος τομή σταχτόμαυρες γραμμες. Το φυτό μαραίνεται, τα φύλλα ξεραίνονται και πέφτουν (Εικ. 1).
Καταπολέμηση: Συνιστάται επιφανειακή απολύμανση του σπόρου, αλλαγή καλλιέργειας, βαθύ όργωμα για παράχωμα των υπολλειμμάτων, αποφυγή χρήσης κοπριάς.
Είκ. 1
: Σε προσβολή από μιλησμένο σπόρο, εμφανίζονται μελανές πληγές στις κοτυληδόνες και στο βλαστό. Στα μεγαλύτερα φυτά, οι πληγές σχηματίζουν βαθιές κηλίδες 8-10 εκ. στο βλαστό και στα φύλλα και μικρότερες (μέχρι 1 εκ.) στους λοβούς (Εικ. 2).
Καταπολέμηση: Συνιστάται χρήση απόρου γερού και απολυμασμένου με οργανικά άλατα υδραργύρου, τριετής αμειψισπορά, καταστροφή των υπολειμμάτων της καλλιέργειας.
Εικ. 2
: Εμφανίζεται κυρίως σε υγρά, συνεκτικά εδάφη. Τα φυτάρια από μολυσμένο σπόρο παρουσιάζουν μαύρη, ακανόνιστη πληγή κάτω από τα δύο φύλλα, που γρήγορα προχωρεί προς τα πάνω (μαύρισμα κορυφής) και ξεραίνει το φυτό. Στα ώριμα φυτά, ο βλαστός ξεραίνεται και πάνω του εμφανίζονται μικρά μαύρα σκληρώτια (μέσο μετάδοσης της αρρώστειας στα άλλα φυτά).
Καταπολέμηση: Συνιστάται καταστροφή των άρρωστων φυτών, χρήση γερού σπόρου, αποφυγή υγρών εδαφών.
Περονόσπορος (μύκητας Phytophthora phaseoli): Δημιουργεί καστανές κηλίδες στα φύλλα. Η καταπολέμησή του είναι δύσκολη.
Καταπολέμηση: Με εγκεκριμένα σκευάσματα.
Ριζοκτονίαση (μύκητας Rhizoctonia solani ή bataticola): Προσβάλλει τα φυτά στο λαιμό προκαλώντας βαθιά πληγή, αρχικά κόκκινη και μετά μαύρη. Τα νεαρά φυτά καταστρέφονται και τα μεγαλύτερα μένουν καχεκτικά.
Καταπολέμηση: Συνιστάται όψιμη ανοιξιάτικη σπορά, αποφυγή διατήρησης υπερβολικής υγρασίας στο έδαφος, τετραετής αμειψισπορά (όπου αποφεύγονται πατάτα, ντομάτα, κουκιά), χρήση ασβέστου στο έδαφος (175-300 χλγ/στρ.).
Σκληρωτινίαση (μύκητας Sclerotinia sclerotiorum): Εκδηλώνεται με υγρή σήψη στο λαιμό του φυτού και ξήρανση. Επεκτείνεται στους βλαστούς, φύλλα και λοβούς (Εικ. 3). Πάνω στα προσβλημένα μέρη αναπτύσσεται λευκό μυκήλιο και μέσα σχηματίζονται μικρά, ακανόνιστα, μαύρα σκληρώτια (3-10 mm).
Καταπολέμηση: Συνιστάται τριετής αμειψισπορά, κατά προτίμηση με σιτηρά, αποφυγή υπερβολικής εδαφικής υγρασίας, αραιή σπορά και καταστροφή των προσβλημένων φυτών και των υπολειμμάτων της καλλιέργειας.
Σκωρίαση (μύκητας Uromyces appencficulatus): Προσβάλλονται κυρίως τα φύλλα (κάτω επιφάνεια) (Εικ. 4) και σπανιότερα οι λοβοί. Αρχικά σχηματίζονται μικρές φλύκταινες λευκοπράσινες, που αργότερα ανοίγουν και βγαίνουν σε σωρούς τα ουρεδοσπόρια σε χρώμα σκουριάς. Τέλος οι κηλίδες γίνονται σχεδόν μαύρες από τα τελευτοσπόρια, τα φύλλα ξεραίνονται και πέφτουν πρόωρα.
Καταπολέμηση: Συνιστώνται θειαφίσματα ανά εβδομάδα μέχρι να εμφανιστούν τα πρώτα άνθη, σε συνδυασμό με ψεκασμούς με εγκεκριμένα μυκητοκτόνα, και κάψιμο των υπολειμμάτων της καλλιέργειας.
Εικ.4
Προκαλεί στα υπέργεια μέρη του φυτού (κυρίως στα φύλλα) ακανόνιστες καστανοκόκκινες κηλίδες που καλύπτονται από λευκά μηκήλιο (Εικ. 5). Σε μεγάλη προσβολή, τα φύλλα παραμορφώνονται και πέφτουν.
Καταπολέμηση: Συνιστώνται δύο ως τρία θειαφίσματα (ανά 10-15 ημέρες) ή ψεκασμοί εγκεκριμένα μυκητοκτόνα
Εικ. 5
: Προκαλούν στα φύλλα ελαιώδεις κηλίδες, που περιβάλλονται από χλωρωτική ζώνη και αυξανόμενες μπορεί να καλύψουν όλο το έλασμα. Τελικά ξεραίνονται και παίρνουν καστανό χρώμα. Παρόμοιες κηλίδες μπορεί να εμφανιστούν στους βλαστούς, στους λοβούς και στους σπόρους (στους λευκούς σπόρους οι κηλίδες είναι κίτρινες κι ο σπόρος ρυτιδώνεται και κιτρινίζει, ενώ οι έγχρωμοι σπόροι γίνονται σκοτεινότεροι και ρυτιδώνονται).
Καταπολέμηση: Συνιστάται η χρήση γερού σπόρου, όχι ρυτιδωμένου και η απολύμανση του σπόρου. Επίσης, ψεκασμοί της καλλιέργειας εγκεκριμένα μυκητοκτόνα, κάψιμο των προσβλημένων φυτών και αλλαγή της καλλιέργειας για δύο ως τρία χρόνια.
Ιώσεις (ιοί BCMV «κοινό μωσαϊκό του φασολιού», BYMV «κίτρινο μωσαϊκό του φασολιού» και ο ιός του καπνού): Τις περισσότερες φορές τα συμπτώματα των τριών ιώσεων συνυπάρχουν.
Το κοινό μωσαϊκό προκαλεί στα φύλλα εναλλασόμενο χρωματισμό πράσινου και κίτρινου, παραμόρφωση (η περιφέρεια του ελάσματος στραμμένη προς τα κάτω) και νανισμό του φυτού, με αποτέλεσμα μείωση της απόδοσης μέχρι ακαρπίας.
Το κίτρινο μωσαϊκό εκδηλώνεται με πολλές κοκκινοκαστανές κηλίδες στα παλιά φύλλα και κίτρινα στίγματα ή αποχρωματισμένες ζώνες στα νέα φύλλα (Εικ. 6). Ο ιός του καπνού προκαλεί κοκκινοκαστανό χρωματισμό των νευρώσεων των φύλλων και κοκκινοκαστανές ραβδώσεις στους βλαστούς και στις ταξιανθίες που καταλήγουν σε μερικές νεκρώσεις. Στους λογούς εμφανίζονται (από την εσωτερική πλευρά) κιτρινοκαστανές και καστανοκόκκι-νες κηλίδες και τα σπέρματα είναι μικρότερα από το κανονικό μέγεθος, με χρώμα κιτρινωπό αντί άσπρο και πολλές φορές στο εσωτερικό γκρι-μπλέ.
Εικ. 6
Συνιστάται έγκαιρη καταπολέμηση των αψίδων που μεταδίδουν τους ιούς, έγκαιρα ξερίζωμα και απομάκρυνση των άρρωστων φυτών.
Προληπτικό μέτρο ειναι η χρήση υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού (σπόρου).
Τα κυριότερα έντομα που προσβάλλουν τα φασόλια είναι:
Κρεμμυδοφάγος (Gryllotalpa vulgaris),
αγρότιδες (Agrotis spp) και οι
σιδηροσκώληκες (Elateridae): Κατατρώγουν τα υπόγεια μέρη του φυτού και μερικώς το στέλεχος και τα κατώτερα φύλλα.
Καταπολέμηση: Καταπολεμούνται με απολύμανση του εδάφους πριν τη σπορά με εντομοκτόνο, ή με κάλυψη του σπόρου με εντομοκτόνο
Αφίδα μαύρη (Aphis fabae): Μυζά τους χυμούς από φύλλα (συρρικνώνονται και συστρέφονται), νεαρούς βλαστούς (γίνονται καχεκτικοί) και λοβούς (όταν δεν γίνει έγκαιρη καταπολέμηση και η προσβολή επεκταθεί), εξασθενώντας το φυτό και μειώνοντας την παραγωγή.
Καταπολέμηση: Η έγκαιρη καταπολέμηση με ψεκασμόυς με εγκεκριμένα σκευάσματα επιβάλλεται, λόγο του ότι οι αψίδες μεταδίδουν
ιώσεις από τα άρρωστα στα γερά φυτά.
Βρούχος (Acanthoscelides obtectus): Το έντομο ωοτοκεί πάνω στους λοβούς και οι προνύμφες εισχωρούν στους σπόρους (Εικ. 7). Οι ζημιές συνεχίζονται και στην αποθήκη, γιατί ο βρούχος αυτός έχει 4-7 γενιές το χρόνο.
Καταπολέμηση: Συνιστάται χρήση γερού και απεντομωμένου σπόρου, καθαρισμός της αποθήκης από παλιό σπόρο, διατήρηση χαμηλής Θερμοκρασίας στην αποθήκη (κάτω από 13 βαθμούς Κελσίου, οπότε τα έντομα αδρανούν) και τοποθέτηση πυκνής σίτας στα παράθυρα για να εμποδιστεί η έξοδος των τελείων προς τους αγρούς επίσης, ψεκασμός της καλλιέργειας κατά της εποχής αλλαγής του χρώματος των λοβών με εγκεκριμένα σκευάσματα.
Εικ. 7
: Διάφορα είδη τετρανύχων, όπως
T.urtieae,
Τ. altheae κ.ά. Διαχειμάζουν σε διάφορα στάδια, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες. Έχουν πολλές γενιές το χρόνο και προκαλούν σημαντικές ζημιές. Συνήθως βρίσκονται άφθονοι στην κάτω επιφάνεια των φύλλων, που τα μυζούν και τα ξεραίνουν. Διακρίνονται από τον ιστό που σχηματίζουν (Εικ. 8).
Καταπολέμηση: Συνιστώνται δυο ως τρεις ψεκασμοί με εγκεκριμένα σκευάσματα, ανά 20ήμερο ή συχνότερα (ο πρώτος ψεκασμός πριν την άνθηση, μόλις διαπιστωθεί η ύπαρξή τους)
Εικ. 8
: Η κάμπια του λεπιδόπτερου αυτού τρώγει τους ανώριμους σπόρους ολόκληρους και τους αναπτυγμένους κυρίως στο φύτρο. Συνδέει τους προσβλημένους σπόρους με «μετάξινα» πλέγματα.
Καταπολέμηση: Μπορεί να καταπολεμηθεί με έγκαιρους ψεκασμούς στην άνθηση με εγκεκριμένα σκευάσματα.
Νηματώδεις (Heterodera spp): Προσβάλλουν τις ρίζες του φυτού, δημιουργώντας φυμάτια, τα οποία δεν αποσπώνται εύκολα, όπως συμβαίνει με τα φυμάτια των αζωτοβακτηρίων.
Καταπολέμηση: Συνιστάται αμειψισπορά με σιτηρά, απολύμανση του εδάφους με νηματωδοκτόνα, (συνήθως δεν γίνεται για οικονομικούς λόγους).
Προληπτικά μέτρα / πρόγραμμα ψεκασμών (συνοπτικά) Τα προληπτικά μέτρα και οι ψεκασμοί που συνιστώνται για καταπολέμηση εχθρών και ασθενειών των φασολιών (που ανάλογα με την περιοχή και τις κλιματικές συνθήκες μπορεί να τροποποιηθούν) είναι τα εξής:
- Χρήση γερού σπόρου, απολυμασμένου με εντομοκτόνο και μυκητοκτόνο και διατηρημένου σε αποθήκη στεγνή, με θερμοκρασία κάτω από 13 βαθμούς Κελσίου.
- Απολύμανση του εδάφους πριν τη σπορά.
- Αποφυγή των υγρών, συνεκτικών εδαφών, της υπερβολικής άρδευσης και της χρήσης κοπριάς, για να περιοριστεί ο κίνδυνος εμφάνισης μυκητολογικών ασθενειών ριζών και λαιμού.
- Πρώτος ψεκασμός με χαλκούχο ή άλλο εγκεκριμένο μυκητοκτόνο, όταν τα φυτά είναι στο στάδιο από τα δύο πρώτα πραγματικά φύλλα ως τα τέσσερα φύλλα (για ασθένειες λαιμού, αδρομύκωση, ανθράκωση).
- Δεύτερος ψεκασμός, από το στάδιο της έκπτυξης βλαστών ως την έναρξη της άνθησης, με εγκεκριμένο μυκητοκτόνο (για ανθράκνωση, σκωρίαση, ωίδιο) και εντομοκτόνο (για την αφίδα και τους τετράνυχους).
- Τρίτος ψεκασμός, κατά την άνθηση, ιδιαίτερα αν ο καιρός είναι βροχερός με μυκητοκτόνο (για ασθένειες φυλλώματος) και εντομοκτόνο (για την αφίδα, τους τετράνυχους και την κάμπια των λοβών).
- Τέταρτος ψεκασμός, από την έναρξη του σχηματισμού των λαβών ως την αλλαγή του χρωματισμού τους, με μυκητοκτόνο (για ασθένειες φυλλώματος) και εντομοκτόνο (για βρούχο, κάμπια λοβών, τετράνυχους, αφίδα).
Πηγές και βιβλιογραφία:
[1] Φασόλια (Όσπρια) - Οδηγός καλλιέργειας
- Υπουργείο Γεωργίας 1984 - Ελένη Παπουτσί-Κώστοπούλου
[2] Πως Καλλιεργώ Φασόλια Φασολάκια - kalliergo.gr
[3] Screening for resistance to Ascochyta blight in populations of Phaseolus coccineus L. and P. polyanthus Greenman
[4] Εχθροί και ασθένειες ψυχανθών - Υπουργείο Γεωργίας Κύπρου, 2009
Plant Protection
Επιστροφή στην κατηγορία
