Αγκινάρα: οδηγός καλλιέργειας

---

Βοτανικά Χαρακτηριστικά

Η Αγκινάρα είναι φυτό πολυετές. Το υπέργειο τμήμα του με τις κλιματολογικές συνθήκες της χώρας μας αποξηραίνεται κατά τους θερινούς μήνες μέχρι το λαιμό του φυτού. Τό φθινόπωρο, με τήν χορήγηση πλούσιων αρδεύσεων αναβλαστάνει, με την έκπτυξη νέων παραφυάδων από οφθαλμούς που υπάρχουν στα ριζώματα του φυτού.

Η ρίζα του φυτού είναι σχετικά βαθειά, 60 - 80 εκατ., γι' αυτό σε κάποιο βαθμό και αντέχει στην ξηρασία.

Από την βάση του φυτού αναπτύσσονται πολλά φύλλα και στο κέντρο των φύλλων κάθε παραφυάδας, όταν σχηματισθούν πάνω από 6 - 7 φύλλα, εμφανίζεται ανθοφόρος βλαστός μήκους πέριξ του 1 μέτρου στην ήμερη, χωρίς αγκάθια, ποικιλία, ο οποίος φέρει στην κορυφή μια ανθοκεφαλή και πολλές ανθοκεφαλές στις διακλαδώσεις του κεντρικού βλαστού που αναπτύσσονται αργότερα. Η ανθοκεφαλή είναι το χαρακτηριστικό όργανο πολλαπλασιασμού της. Ο σπόρος που σχηματίζεται είναι αχένιο, ωριμάζει κατά τον Ιούλιο - Αύγουστο και χρησιμοποιείται μερικές φορές για τον πολλαπλασιασμό του φυτού.

---

  
Ποικιλίες

Οι ποικιλίες της αγκινάρας διακρίνονται ανάλογα από την ύπαρξη ή μη αγκαθιών στα άκρα των βρακτίων των ανθοκεφαλών των, το χρώμα και το σχήμα των ανθοκεφαλών των.

Πρακτικά κατατάσσουμε την αγκινάρα στις εξής κατηγορίες:

1. Ποικιλίες χωρίς αγκάθια (ήμερη μορφή).
   • Αργίτικη ή πράσινη του Άργους. Είναι πρώιμη με ανθοκεφαλές συμπαγείς μεγάλου μεγέθους, με σφαιρικό σχήμα με βράκτεια πράσινα, πλατειά σαρκώδη στην βάση τους, χωρίς αγκάθια. Σε κάθε φυτό σχηματίζονται 5 - 6 κεφαλές. Καλλιεργείται στο Άργος και σε άλλα μέρη της Πελοπόννησου, στην Κρήτη κ.λ.π.
   • Λιγότερο πρώιμη είναι η ποικιλία Ιώδης της Αττικής, με κεφαλές μέτριου μεγέθους, συμπαγείς και βράκτια χωρίς αγκάθια, ιώδους χρώματος. Είναι περισσότερο παραγωγική ^[1]
2. Ποικιλίες με αγκάθια (αυτοφυή ή καλλιεργούμενη): Στην κατηγορία αυτη, υπάγονται πολλές ποικιλίες καλλιεργούμενες ή αυτοφυείς με κεφαλές μεγάλου ή μικρού μεγέθους και με φύλλα λεπτά, πριονωτά, αγκαθωτά.
   • Αγκινάρα Κων/λεως ή Πολίτικη. Είναι ποικιλία που καλλιεργείται σε μικρότερη έκταση και είναι μικρότερης οικονομικής σημασίας. Είναι γνωστή και με την ονομασία Ποικιλία αγκινάρας Κωνσταντινουπόλεως Οι ανθοκεφαλές έχουν σχήμα μάλλον σφαιρικό και παρουσιάζουν χαλαρή εμφάνιση. Τα βράκτια έχουν ιώδες χρώμα, είναι επιμήκη και φέρουν άκανθες. ^[1]
   • Λαρδάτη: Τοπική παραλλαγή Κρήτης με μεγάλα πράσινα βράκτια φύλλα, λιγότερο σε αριθμό από άλλες ποικιλίες και επομένως με λιγότερα αγκάθια και με πολύ μεγάλο μέγεθος ανθοκεφαλής.
   • Τσιγγάνες: Παράγουν πολλές ανθοκεφαλές αλλά είναι μικρού μεγέθους, καί δεν παρουσιάζουν οικονομικό ενδιαφέρον, λόγω μειωμένης στρεμματικής απόδοσης των. Οι οργανοληπτικές της όμως ιδιότητες είναι άριστες και καλύτερες από την ποικιλία «λαρδάτη».

Άλλες ποικιλίες που καλλιεργούνται με επιτυχία στο εξωτερικό είναι: η EARLY PURPLE, GREAT GLABE και BLANC MACAU

---

Πολλαπλασιασμός

Τρόποι πολλαπλασιάσμού:

1. ΜΕ ΞΗΡΟΦΥΤΑ: (κομμάτια ριζωμάτων με 1 - 2 μάτια, τα οποία παίρνουμε από τις παλιές φυτείες τον Αύγουστο συνήθως που αρχίζει η αφύπνιση με αρδεύσεις, από τη βάση των φυτών που απομακρύνονται από το έδαφος της παλαιάς φυτείας).
   • Είναι ο πιο συνήθης τρόπος πολλαπλασιαμού με πολύ ικανοποιητικά αποτελέσματα.
   • Τα ριζώματα αυτά υφίστανται προβλάστηση με αρδεύσεις 2 - 3 μέρες και πρέπει να φυτευθούν όταν τα μάτια αρχίζουν να βλαστάνουν.
      
2. ΜΕ ΠΑΡΑΦΥΑΔΕΣ: Χρησιμοποιούνται οι παραφυάδες ή παραπούλια που αναπτύσσονται από την αφύπνιση της παλαιός φυτείας με τις αρδεύσεις.
   • Φυτεύονται συνήθως τον Οκτώβριο - Νοέμβριο και εξασφαλίζουν μικρή παραγωγή την ερχόμενη άνοιξη.
     Μπορεί να φυτευθούν καί την άνοιξη αλλά με μικρότερα ποσοστά επιτυχίας και αρχίζουν να παράγουν το αμέσως επόμενο φθινόπωρο - χειμώνα.
   • Γίνεται προσπάθεια να επιλεγούν οι παραφυάδες που δεν έχουν πριονωτά φύλλα, στην περίπτωση της πρώιμης ποικιλίας, χωρίς αγκάθια (Αργίτικης κυρίως) ή οι παραφυάδες των παραγωγικών φυτών που έχουν επισημανθεί και σημαδευτεί από τον προηγούμενο χρόνο στην περίπτωση των ποικιλιών με αγκάθια (λαρδάτης κ.λ.π.).
   • Κατά την μεταφύτευση γίνεται αφαίρεση με κλάδεμα μέρους του φυλλώματος των παραφυάδων για τον περιορισμό της διαπνοής των.
   • Το φύτεμα μπορεί να γίνει με το χέρι ή με την χρήση φυτευτικών μηχανών, που έχουν ήδη δοκιμαστεί με επιτυχία γι' αυτό τον σκοπό.
     Συνήθως όμως οι παραφυάδες χρησιμοποιούνται ως συμπληρωματικό πολλαπλασιασμό υλικό για να καλυφθούν τα κενά από απώλειες ξηροφύτων που έχουν εγκατασταθεί το καλοκαίρι.
      
3. ΜΕ ΣΠΟΡΟ: Ο πολλαπλασιασμός με σπόρο είναι σπάνιος, διότι δεν μπορούμε να εξασφαλίσουμε εύκολα την επιθυμητή ποικιλία λόγω της σταυρογονιμοποίησης του φυτού, και τα φυτά από σπόρο διαφέρουν από το μητρικό φυτό και αργούν να καρποφορήσουν.
   • Η σπορά μπορεί να γίνει από την άνοιξη με παλαιό σπόρο ή από τον Ιούλιο με τον καινούργιο σπόρο, σε ψυχρά ή και θερμά σπορεία.
   • Μεταφυτεύονται στην οριστική θέση όταν αποκτήσουν 3 - 4 πραγματικά φύλλα.
   • Στην φυτεία τα πρώτα έτη εγκατάστασης πρέπει να γίνει σχολαστική επιλογή των πιο παραγωγικών φυτών και με βάση τα καλύτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά ανθοκεφαλών. Τελευταία γίνονται πειράματα για την εφαρμογή και της μεριστωματικής καλλιέργειας και στην αγκινάρα, για να παραχθούν από επάκρια μεριστώματα φυτά απαλλαγμένα από ιώσεις.^[1]

---

  
Κλίμα και έδαφος

Η αγκινάρα ευδοκιμεί σε περιοχές που έχουν κλίμα εύκρατο, δροσερό, όχι πολύ θερμό και που έχουν ήπιο χειμώνα.^[4]

Η αγκινάρα για να αποδώσει πρώιμη παραγωγή κεφαλών από τις αρχές του χειμώνα προτιμά περιοχές με ήπιο κλίμα τον χειμώνα, αλλοιώς θα οψιμίσει η συγκομιδή την άνοιξη.

---

Εγκατάσταση καλλιέργειας

   
Αποστάσεις Φύτευσης

Οι αποστάσεις αποφασίζονται ανάλογα με την ποικιλία, την γονιμότητα του εδάφους και τους τρόπους καλλιέργειας που θα επιλεχθει (π.χ μηχανική ή όχι καλλιέργεια)

1. Στις ποικιλίες χωρίς αγκάθια (π.χ. Αργίτικη):
   • Μεταξύ των γραμμών: 1,40 - 1,60 μ. για να μπορεί να γίνεται η κατεργασία του εδάφους με μοναξονικούς ελκυστήρες (φρέζες),
   • Επί της γραμμής φύτευσης 0,70 - 0,80 μ.
     Πυκνότητα φυτών ανά στρέμμα: 900 - 1000
2. Στις ποικιλίες με αγκάθια (π.χ. λαρδάτη κ.λ.π.)
   • Μεταξύ των γραμμών: 1,70 - 1,80 μ.
   • Επί της γραμμής 0,80 μ.​​​​​
   • Πυκνότητα φυτών ανα στρέμμα: 700 περίπου

---

Φρεζάρισμα - Αραίωμα Παραφυάδων

Αραίωμα των παραφυάδων γίνεται κατά τον Σεπτέμβριο - Οκτώβριο. Όταν οι παραφυάδες μεγαλώσουν και αποκτήσουν 25 - 35 cm ύψος αραιώνονται και αφήνονται 1 - 3 κατά θέση, συνηθέστερα 2 - 3. Καθυστέρηση στο αραίωμα των παραφυάδων επηρεάζει δυσμενώς την πρωϊμότητα και το μέγεθος των ανθοκεφαλών των φυτών που παραμένουν στην θέση.^[2] Το πρώτο φρεζάρισμα γίνεται ταυτόχρονα με το πρώτο αραίωμα των παραφυάδων, στις νέες φυτείες κοντά στα τέλη του Οκτωβρίου και στις παλιές φυτείες ένα μήνα μετά το ξύπνημα τους από το λήθαργο.

• Στις νέες φυτείες: 2 φρεζαρίσματα, 2 αραιώμάτα.
• Στις παλιές φυτείες: 3 φρεζαρίσματα, 3 αραιώματα κατά χρονικά διαστήματα ενός μηνός περίπου.

---

Άρδευση

Η αγκινάρα είναι απαιτητική σε υγρασία εδάφους και ατμοσφαίρας. Η άρδευση της καλλιέργειας ξεκινά από τέλος Αυγούστου έως την επόμενη άνοιξη. Από την στιγμή όμως που αρχίσει να ποτίζεται η καλλιέργεια δεν πρέπει να στερηθεί το νερό μέχρι την επόμενη άνοιξη διαφορετικά η παραγωγή ανθοκεφαλών δεν θα είναι η αναμενόμενη και μπορεί να επηρεαστεί η αποθήκευση των θρεπτικών στοιχείων στο υπόγειο τμήμα.^[3] ​Επειδή η αρδευση με τεχνητή βροχή δημιουργεί μεγάλο πρόβλημα ζιζανίων, συνιστάται το σύστημα άρδευσης στάγδην.

Λίπανση

---

Συγκομιδή

Τα τρία στάδια της ανάπτυξης της ανθοκεφαλής της αγκινάρας:

Η συγκομιδή διενεργείται αρκετές φορές. Αρχικά συγκομίζεται η κεντρική ανθοκεφαλή. Οι ανθοκεφαλές είναι έτοιμες για συγκομιδή όταν παραμένουν τρυφερές, κλειστές και σφικτές ^[3] Για την Αργίτικη ποικιλία: ανά εβδομάδα τον χειμώνα και 2 - 3 φορές την εβδομάδα την περίοδο της άνοιξης (συνολικά 20 - 25 κοψιές για τις πρώιμες ποικιλίες).^[1] Η συνολική διάρκεια της συγκομιδής μπορεί να κρατήσει μέχρι 3 - 4 μήνες. Συνολικά κάθε ένα φυτό μπορεί να δώσει 5 - 10 ανθοκεφαλές ανάλογα με την ποικιλία.^[3] 
 

---

Πρωιμότητα - Χρήση γιββερελλινών (Gibberellic acid)

1. Επισημανθούν στην φυτεία από την οποία θα πάρουμε τα ξηρόφυτα, εκείνες οι παραφυάδες που εξασφάλισαν την μεγαλύτερη πρωίμότητα και οπωσδήποτε και παραγωγή, τον προηγούμενο χρόνο. Στην περίπτωση της Αργίτικης ποικιλίας προτιμούμε τις παραφυάδες με τα πλατειά (όχι πριονωτά) φύλλα.
2. Επιλεγούν περιοχές με ήπιο κλίμα με εδάφη αμμοαργιλώδη και με νερό άρδευσης χωρίς άλατα. Στις περιοχές που το νερό άρδευσης είναι αλατούχο η αφύπνιση της φυτείας καθυστερεί κατ' ανάγκη και σε βάρος της πρωϊμότητας και γίνεται με τις πρώτες φθινοπωρινές βροχές που συμβαίνει να πέφτουν το Σεπτέμβριο, αλλοιώς η φυτεία δεν έχει καλή στρεμματική απόδοση,
3. Όταν γίνει σωστή και έγκαιρη η διενέργεια των διαφόρων καλλιεργητικών εργασιών, (ποτισμάτων, λιπάνσεων, αραιωμάτων, φρεζαρισμάτων, ψεκασμών κ.λ.π.).
4. Mε την χρησιμοποίηση των αυξητικών ουσιών (ορμόνης Gibberellic acid). Δόση 1,5 - 2 γρ. δραστικής ουσίας ανά 100 kgr νερού, ανάλογα με την ηλικία της φυτείας την βλαστική κατάσταση, τις κλιματολογικές συνθήκες κ.λ.π.^[1] Για περισσότερες πληροφορίες ανατρέξτε στις οδηγίες χρήσης του κάθε σκευάσματος.
   Στάδιο εφαρμογής: Το καλύτερο στάδιο εφαρμογής είναι όταν ορθώνονται τα φύλλα της παραφυάδας, η κορυφή του φυτού μετατρέπεται σε αναπαραγωγική και μία μικρή ανθοκεφαλή εμφανίζεται αργότερα στο βάθος της χοάνης της παραφυάδας. Δημιουργείται ταχύτερη ανάπτυξη των φυτών, της παραγωγής κατά 15 - 20 μέρες περίπου.
   
   Λόγω της ευαισθησίας που αποκτούν τα φυτά στις ασθένειες και στον παγετό όταν υπάρχει γρήγορη ανάπτυξη, πρέπει η εφαρμογή ορμονικών σκευασμάτων να γίνετε με προσοχή, για να αποφευχθεί το αντίθετο από το αναμενόμενο αποτέλεσμα.

---

  
Αποδόσεις

1. Αργίτικη ποικιλία
   • Για το έτος σε 800 - 1000 ζεύγη (400 - 500 κιλά)
   • Για το β' και γ' έτος σε 1500 - 2500 ζεύγη ή 700 - 1300 κιλά
   • Για το δ' και ε' έτος 1200 - 2000 ζεύγη ή 600 - 900 κιλά.^[1]
2. Φυτείες με αγκάθια (π.χ. λαρδάτη):
   • Η απόδοση ειναι παρόμοια ή και χαμηλότερη, με μέσο όρο 4 - 5 ανθοκεφαλών ανά κιλό.

Οι αποδόσεις εξαρτώνται πάντα από τον τρόπο καλλιέργειας την ποικιλία και το κλίμα της περιοχής

---

  
Εχθροί και ασθένειες

• Κάμπια της πεταλούδας Vanessa cardui (Lepidoptera, Nymphalidae): Είναι το πιο λεπιδόπτερο επιζήμιο έντομο που προσβάλλει την αγκινάρα. Προκαλεί φαγώματα στα φύλλα στα οποία τελικά μένουν μόνο οι νευρώσεις και το φυτό μπορεί ολοκληρωτικά να χάσει όλο του το φύλλωμα. 
• Αφίδες - Μελίγκρες: Είναι μικρά έντομα πράσινου χρώματος που αναπτύσσονται σε μεγάλους πληθυσμούς πάνω στα φύλλα (κάτω επιφάνεια ελάσματος) και μυζούν τους χυμούς τους.
• Μίγα του γένους Agromyza: Το δίπτερο αυτό προκαλεί ζημιές στο έλασμα και στις νευρώσεις των φύλλων της βάσης, που οφείλονται στις άσπρες κυλινδρικές προνύμφες του, μήκους περίπου 7 χιλ., έχει τρεις γενεές.
• Νηματώδεις: Προξενούν τοπικές Νεκρώσεις στον φλοιό των μικρών ριζών
• Σαλιγκάρια: Τρώνε τα φύλλα και προξενούν σοβαρή ζημιά, ιδίως την περίοδο χρησιμοποίησης των γιββερελλινών (Gibberellic acid), όταν τα φύλλα γίνονται και πιο τρυφερά.
• Αρουραίοι: Κατατρώγουν τις ρίζες και την βάση των στελεχών

• Ασκοχύτωση: Είναι η πιο σοβαρή αρρώστια της αγκινάρας, ιδίως στις ποικιλίες με συμπαγείς κεφαλίδες.
• Ωίδιο: Αρρώστια πολύ συνηθισμένη και επιζήμια που οφείλεται στον μύκητα Leveihula taurica.
• Περονόσπορος που οφείλεται στον μύκητα Bremia lactucae
• Ραμουλάρια (Ramularia cynarae)
• Βοτρύτης (Botrytis Cinerea)
• Σάπισματα λαιμού από Sclerotinia και Rhizoctonia
• Σηψιριζία από Rosellinia Necatrix:Προσβάλλει φυτά εξαντλημένα από διάφορα αίτια (σαπίσματα λαιμού, νηματώδεις, έντομα, έλλειψη νερού ή λιπασμάτων).
• Βερτισιλλίωση - αδρομύκωση (Verticillium Dahliae)
• Βακτηριώσεις από Erwinia Carotovora (Βακτηριακό μαλακό σάπισμα ριζών) και Xanthomonas Cynarae. Προκαλεί λαδόχρωμη και ύστερα καστανή κηλίδωση ιδίως στα βράκτια των κεφαλίδων και πιο σπάνια στα φύλλα)
• Ιώσεις από Κίτρινη δακτυλιοειδής κηλίδωση και Μωσαϊκό.