Τριστέτσα των εσπεριδοειδών: Ο καταστροφικός ιός

Προκαλών οργανισμός: Ο Ιος Citrus tristeza virus (CTV) , closterovirus

Φάσμα προσβαλλομένων: Όλα τα είδη των εσπεριδοειδών είναι ευάλωτα στην CTV. Πορτοκαλιές, μανταρινιές, λεμονιές, κουμ-κουάτ, φράπες, περγαμότα κ.α. και κυρίως, αυτά που είναι εμβολιασμένα επάνω σε νερατζιά, η οποία δεν έχει καθόλου ανθεκτικότητα σ’ αυτήν. Ότι προσβεβλημένο δένδρο έχει βρεθεί μέχρι σήμερα, έχει καταστραφεί με καύση, ακόμη και αυτά που έχουν θεωρηθεί ύποπτα.

Συχνότητα και σπουδαιότητα: Η CTV είναι η πλέον ολέθρια οικονομικά, ιογενής ασθένεια των εσπεριδοειδών. Ο ιός κατά πάσα πιθανότητα προήλθε από την Ασία, απ' όπου προέρχονται και τα εσπεριδοειδή, και διαδόθηκε σε πολλές χώρες με τη μεταφορά μολυσμένου φυτικού υλικού. Στην Ελλάδα εισήλθε 1994 με μολυσμένο πολλαπλασιαστικό υλικό από την Ισπανία.

Συμπτώματα της ασθένειας: Το σημαντικότερο από οικονομική σκοπιά σύμπτωμα είναι ο ΤΑΧΥΣ ΜΑΡΑΣΜΟΣ ή η νέκρωση των δέντρων. Τα μόρια του ιού συσσωρεύονται στα κύτταρα των σύνθετων ιστών του ξενιστή και παρενοχλούν τα συστήματα μεταβίβασης, προκαλώντας φυτοπαθολογικά προβλήματα. Η κίνηση των υδρογονανθράκων από την κορυφή στη ρίζα διακόπτεται. Το δέντρο φθίνει ταχύτατα αφού εμφανιστούν τα συμπτώματα.Ένα δεύτερο σύμπτωμα της ασθένειας είναι ο ΑΡΓΟΣ ΜΑΡΑΣΜΟΣ όπου τα δέντρα παραμένουν υγιή για αρκετά χρόνια. Συνοδεύεται από σημαντικές μειώσεις στην παραγωγή.
Τρίτο σύνηθες σύμπτωμα είναι η υπανάπτυξη, όπου ο ιός δεν καταστρέφει το δέντρο, αλλά το δέντρο παύει να αναπτύσσεται. Σε περιοχές όπου υπάρχουν Toxoptera citricida, η CTV ενδέχεται να προκαλέσει βαθουλώματα στο μίσχο. Τα μόρια του ιού εγκαθίστανται σε ιστούς. Τα συμπτώματα συμπεριλαμβάνουν την υπανάπτυξη των κλαδιών και την εμφάνιση μικρών και παραμορφωμένων καρπών. Η ποιότητα του καρπού μειώνεται αισθητά.
Μπορεί ωστόσο ο ιός να έχει και λανθάνουσα μορφή, που δε δίνει συμπτώματα.

Κύκλος ασθένειας: Η CTV μεταφέρεται με έξι διαφορετικά είδη αφίδας (ψείρα) που βρίσκονται σε φυτά εσπεριδοειδών και αναπαραγωγικό υλικό. Απ' αυτές, η Καστανή  αφίδα  των εσπεριδοειδών (Toxoptera citricida), συνιστά τον αποτελεσματικότερο φορέα. Η πιθανότητα να μεταφερθεί ο ιός με την ψείρα αφού αυτή σιτιστεί πάνω σ' ένα προσβεβλημένο φυτό είναι 5%, 50%, και 70%, όταν το πείραμα γίνεται χρησιμοποιώντας μία, πέντε και δεκαπέντε ψείρες αντίστοιχα ανά φυτό υποδοχής. Πολλά όμως είδη αφίδων που υπάρχουν στην Ελλάδα μπορούν να μεταδώσουν την ασθένεια και κυρίως η αφίδα του βαμβακιού (Aphis gossypii), ιδιαίτερα στην Ισπανία, το Ισραήλ, την Καλιφόρνια και τη Φλόριντα, όπου δεν έχει ανιχνευτεί η T. citricida. Εν δυνάμει φορείς της CTV είναι επίσης οι Αphis citricola και Toxoptera aurantii σε κάποιες χώρες.

Μετακινείται με μη συνεχή τρόπο. Ο ιός μεταφέρεται μηχανικά και με μοσχεύματα αλλά όχι με το σπόρο. Το έντομο φορέας κολλά και μεταδίδει την CTV αφού σιτιστεί εντατικά για 5 - 60 λεπτά. Η 24ωρη σίτιση είναι ο πλέον αποτελεσματικός τρόπος για τη μετάδοση του ιού. Οι μολυσμένες αφίδες χάνουν την ικανότητα μετάδοσης αφού σιτιστούν από υγιή φυτά για 24 ώρες ή παραπάνω.
Ιδανικές θερμοκρασίες για μόλυνση και πολλαπλασιασμό είναι οι 20 °C - 25 °C. Η τριστέτσα διαδίδεται με τη μετακίνηση μολυσμένου φυτικού υλικού και με ψείρες-φορείς. Η μετάδοση σε μακρινές αποστάσεις, οφείλεται κατά κανόνα σε μολυσμένο φυτικό υλικό.

Πρόληψη:

• Η πιστοποίηση του υλικού εμβολιασμού και η χρήση ανθεκτικού ριζικού υλικού, είναι τα πρώτα αντίμετρα για την αντιμετώπιση της ασθένειας.
• Πρέπει να γίνεται διακίνηση υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού και μόνον όταν αυτό συνοδεύεται από Φυτοϋγειονομικό διαβατήριο.
• Δεν επιτρέπεται η διακίνηση καρπών εσπεριδοειδών, με φύλλα και ποδίσκους (κοτσάνια), χωρίς φυτοϋγειονομικό διαβατήριο, τόσο μέσα στο νομό όσο και μεταξύ άλλων νομών.
• Προσεκτική χρησιμοποίηση ανεκτικών υποκειμένων αντί της νερατζιάς.
• Συνεχής ενημέρωση των καλλιεργητών.

Σε περιοχές όπου δεν έχει εμφανιστεί η CTV ή όπου υπάρχει η ασθένεια αλλά τα κρούσματα είναι ήπια, η ασθένεια θα μπορούσε να παρεμποδιστεί με τα ακόλουθα μέτρα:

• Προγράμματα καραντίνας
• Χρήση καθαρού υλικού και προγράμματα πιστοποίησης: παροχή μηχανισμού για παραγωγή και κατανομή υγιών φυτών εσπεριδοειδών με υψηλή φυτοκομική ποιότητα στους παραγωγούς για φύτευση.
• Σε περιοχές που έχουν θιγεί σοβαρά από κρούσματα της CTV, είναι πολύ δυσκολότερη η αποτελεσματική αντιμετώπιση της ασθένειας. Στις περιοχές αυτές, το θεμελιώδες υλικό για το πρόγραμμα πιστοποίησης πρέπει να προστατεύεται από τις ψείρες - φορείς. Πρέπει να χρησιμοποιούνται ριζικά με αντοχή στην CTV.
• Αρκετοί παράγοντες επηρεάζουν τη φυσική μετάδοση της CTV από την ψείρα. Οι ήπιες θερμοκρασίες την άνοιξη και το φθινόπωρο, ευνοούν την ανάπτυξη της ψείρας σε νέους ιστούς με μεγάλη περιεκτικότητα σε ιό. Οι παράγοντες που ενισχύουν τη νέα βλάστηση του φυτού, όπως το πότισμα, η λίπανση και η προστατευτική περίφραξη, αυξάνουν τις ευκαιρίες για μετάδοση.

Πηγή:
plantprotection.hu
https://en.wikipedia.org/wiki/Citrus_tristeza_virus
http://idtools.org/id/citrus/diseases/factsheet.php?name=Tristeza
http://www.ctahr.hawaii.edu/oc/freepubs/pdf/PD-77.pdf
https://www.researchgate.net/figure/260315670_fig1_Graft-transmissibility-of-Citrus-tristeza-virus-CTV-based-virus-induced-gene-silencing