O Παθογόνος οργανισμός Ιός μωσαϊκού αγγουριάς – Cucumber mosaic virus (CMV), Γένος: Cucumovirus, Οικογένεια: Bromoviridae

Η ασθένεια CMV προσβάλλει φυτά σε όλα τα στάδια ανάπτυξης.
Σε χώρες και περιοχές όπου καλλιεργούνται ευπαθείς ποικιλίες, μπορεί να προκαλέσει σοβαρή μείωση της παραγωγής ή ακόμη και καταστροφή της καλλιέργειας.
Στη χώρα μας, οι ζημιές στην αγγουριά είναι σήμερα μικρότερες, κυρίως λόγω της ευρείας χρήσης ανθεκτικών υβριδίων και καλύτερης φυτοπροστασίας.

Συμπτώματα στην αγγουριά

Σε νεαρά φυτά:

Έντονο μωσαϊκό, χλωρωτικά και σκουροπράσινα τμήματα στα φύλλα.
Νάνισμα ή ακόμη και αποξήρανση των φυταρίων σε πρώιμες μολύνσεις.

Σε ανεπτυγμένα φυτά – φύλλα:

Μωσαϊκό ή ποικιλοχλώρωση (εναλλαγή ανοιχτοπράσινων–σκουροπράσινων περιοχών).
Παραμορφώσεις του ελάσματος: στένωση, κατσάρωμα, συστροφή προς τα κάτω.
Σε έντονες προσβολές: γενικευμένη καχεξία, μειωμένη φυλλική επιφάνεια.

Σε καρπούς:

Μωσαϊκό ή ποικιλοχλώρωση στην επιφάνεια, με ελαφρά βυθισμένες κηλίδες.
Παραμόρφωση καρπού, μικρότερο μέγεθος και ανώμαλη επιφάνεια.
Υποβάθμιση ποιότητας (εμπορική και οργανοληπτική).

Συνολικά, η ασθένεια οδηγεί σε μείωση της παραγωγής και ποιοτική υποβάθμιση, ενώ σε έντονες προσβολές μπορεί να οδηγήσει σε οικονομικά ασύμφορη καλλιέργεια.

Βιολογία – παθογόνο και επιβίωση

Διατηρείται σε:

Πολυετή ζιζάνια (σημαντικές “δεξαμενές” του ιού),
Καλλιεργούμενα φυτά–ξενιστές,
Υπολείμματα μολυσμένων καλλιεργειών.

Χρόνος επώασης:

Στα νεαρά φυτά: ~4–5 ημέρες μέχρι την εμφάνιση συμπτωμάτων.
Στα ανεπτυγμένα φυτά: ~18–20 ημέρες.

Η ένταση των συμπτωμάτων εξαρτάται από:

το στέλεχος του ιού,
την ποικιλία/υβρίδιο της αγγουριάς,
τις κλιματικές συνθήκες (θερμοκρασία–φως).

Ευνοϊκές είναι οι συνθήκες υψηλής θερμοκρασίας και μεγάλης ηλιοφάνειας, όπου:

αυξάνεται η δραστηριότητα των αφίδων,
ευνοείται η συστηματική εξάπλωση του ιού στο φυτό.

Μετάδοση

Με σπόρο:

Ο CMV μπορεί να μεταδοθεί με τον σπόρο σε ορισμένα είδη. Στην αγγουριά, η μετάδοση με σπόρο εξαρτάται από το στέλεχος του ιού και το υβρίδιο. Για ασφαλή παραγωγή φυταρίων απαιτείται χρήση πιστοποιημένου σπόρου.

Μηχανικά:

Με χυμό από μολυσμένους ιστούς (π.χ. μέσω τραυματισμών, εργαλείων, χεριών εργατών).

Με αφίδες (μη έμμονος τρόπος), οι κυριότεροι φορείς ειναι οι:

Myzus persicae
Macrosiphum euphorbiae
Aulacorthum solani

Χαρακτηριστικά μη έμμονης μετάδοσης:

Οι αφίδες αποκτούν τον ιό σε δευτερόλεπτα κατά τη δοκιμαστική διατροφή.
Μεταδίδουν τον ιό σε επόμενο φυτό άμεσα, αλλά χάνουν γρήγορα την ικανότητα μετάδοσης.
Επομένως, τα κλασικά εντομοκτόνα δεν μπορούν να αποτρέψουν τη μετάδοση, αλλά μειώνουν τη δευτερογενή διασπορά.


Αφίδες

Διαχείριση – Αντιμετώπιση

Καλλιεργητικά μέτρα:

Επισήμανση και καταστροφή ύποπτων και άρρωστων φυτών:
- Αφαίρεση και απομάκρυνση από την καλλιέργεια,
- Αποφυγή επαφής με υγιή φυτά.
Καταστροφή ζιζανίων-ξενιστών μέσα και γύρω από τον αγρό ή το θερμοκήπιο.
Αποφυγή καλλιέργειας κοντά σε άλλες ευπαθείς κηπευτικές ή καλλωπιστικές καλλιέργειες που μπορεί να λειτουργούν ως εστίες ιού.

Έλεγχος αφίδων – φορέων:

Συστηματική παρακολούθηση του πληθυσμού αφίδων με κίτρινες χρωμοτροπικές παγίδες.
Χρήση εντομοστεγούς δικτύου σε θερμοκήπια για αποτροπή εισόδου αφίδων.
Χρήση εδαφοκάλυψης (π.χ. αλουμινόχαρτο ή πλαστικά φύλλα υψηλής ανακλαστικότητας) που αποθαρρύνουν την εγκατάσταση αφίδων.
Εφαρμογή ολοκληρωμένης διαχείρισης (IPM) με:
- επιλεκτικά εντομοκτόνα,
- βιολογικούς εχθρούς (παρασιτοειδή, αρπακτικά).

Υγειονομικά μέτρα:

Απολύμανση εργαλείων (μαχαίρια, ψαλίδια) και συχνό πλύσιμο χεριών.
Αποφυγή χειρισμών (κορυφολογήματα, δέσιμο) σε υγρές συνθήκες όπου ευνοείται η μηχανική μετάδοση.

Γενετική ανθεκτικότητα:

Χρήση ανθεκτικών ή ανεκτικών υβριδίων αγγουριάς όπου διατίθενται.
Προτίμηση πιστοποιημένου σπόρου από εταιρείες που δηλώνουν ανθεκτικότητα/ανεκτικότητα σε CMV.

Διαφόρες στα συμπτώματα σε σχέση με άλλες ιόσεις

Χαρακτηριστικό	CMV (Cucumber mosaic virus)	ZYMV (Zucchini yellow mosaic virus)	WMV (Watermelon mosaic virus)	PRSV (Papaya ringspot virus – type W)
Τύπος ιού	Cucumovirus	Potyvirus	Potyvirus	Potyvirus
Φύλλα – βασικά συμπτώματα	Μωσαϊκό, ποικιλοχλώρωση, στένωση και συστροφή προς τα κάτω	Έντονο κίτρινο μωσαϊκό, βαθιές παραμορφώσεις, “shoestring”	Απαλό μωσαϊκό, ελαφρές παραμορφώσεις, στίγματα	Μωσαϊκό, κιτρινοπράσινες ραβδώσεις, εμφανές “feathering”
Χαρακτηριστικές αλλοιώσεις φύλλων	Κατσάρωμα και έντονη συστροφή	Λεπτά, στενά φύλλα (shoestringing)	Θολές κηλίδες, mosaic flecking	Κίτρινα νεύρα και ραβδώσεις (“banding”)
Καρποί – τυπικά συμπτώματα	Μικροκαρπία, ανομοιόμορφη επιφάνεια, ελαφρά βαθουλώματα	Δυνατά παραμορφωμένοι καρποί, “granular texture”, κίτρινες ραβδώσεις	Ανομοιόμορφη ωρίμανση, πρασινοκίτρινα στίγματα	Σκούρες και κίτρινες ζώνες (“ringspot”), βαθιές παραμορφώσεις
Νάνος / καχεξία	Συχνός, ιδίως σε νεαρά φυτά	Πολύ έντονος	Μέτριος	Έντονος
Μετάδοση	Αφίδες (μη επίμονα), μηχανικά, σπόρος	Αφίδες (μη έμμονα)	Αφίδες (μη έμμονα)	Αφίδες (μη έμμονα)
Ειδικά χαρακτηριστικά διάγνωσης	Μωσαϊκό με συστροφή προς τα κάτω	Λεπτά “κορδονωτά” φύλλα – ισχυρές παραμορφώσεις καρπών	Ήπιο μωσαϊκό + ανομοιόμορφη ωρίμανση	Δακτυλιοειδείς ζώνες (“ringspots”) σε φύλλα και καρπούς
Ένταση ζημιάς	Υψηλή σε ευπαθείς ποικιλίες	ΠΟΛΥ υψηλή – ένας από τους σοβαρότερους ιούς των κολοκυνθοειδών	Μεσαία έως υψηλή	Υψηλή – παραμορφώσεις καρπών, ringspots

1️⃣ Υπάρχουν **πολύ έντονες παραμορφώσεις φύλλων**, στένωση, “κορδονωτά φύλλα (shoestring)”;

➤ ΝΑΙ → ZYMV (Zucchini yellow mosaic virus)

✔ Σημεία διάγνωσης: πολύ λεπτά φύλλα, έντονο μωσαϊκό, βαριά παραμορφωμένοι καρποί.

➤ ΟΧΙ → Προχώρησε

2️⃣ Παρατηρούνται **δακτυλιοειδείς κηλίδες ή ringspots** σε φύλλα ή καρπούς;

➤ ΝΑΙ → PRSV (Papaya ringspot virus – type W)

✔ Σημεία διάγνωσης: χαρακτηριστικά “ring spots”, κίτρινα/πράσινα δαχτυλίδια, βαριές παραμορφώσεις.

➤ ΟΧΙ → Προχώρησε

3️⃣ Υπάρχει **έντονο μωσαϊκό και κατσάρωμα προς τα κάτω** με μικροκαρπία;

➤ ΝΑΙ → CMV (Cucumber mosaic virus)

✔ Σημεία διάγνωσης: ποικιλοχλώρωση, συστροφή φύλλων προς τα κάτω, ελαφρά βαθουλωμένοι καρποί.

➤ ΟΧΙ → Προχώρησε

4️⃣ Υπάρχει **ήπιο μωσαϊκό**, με στίγματα και ανομοιόμορφη ωρίμανση καρπών;

➤ ΝΑΙ → WMV (Watermelon mosaic virus)

✔ Σημεία διάγνωσης: απαλό μωσαϊκό, ελαφρές παραμορφώσεις, “fading” στα φύλλα.

➤ ΟΧΙ → Σε περίπτωση αρνητικών ενδείξεων, χρειάζεται εργαστηριακός έλεγχος (ELISA / RT-PCR).

Ο Ιός Μωσαϊκού του Αγγουριού (CMV) στο Αγγούρι

Συμπτώματα, Εξέλιξη ασθένειας