Ριζοκτόνια - ΜΑΡΟΥΛΙ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ
Η Ριζοκτόνια στο Μαρούλι με παθογόνο το Rhizoctonia solani (τέλειον στάδιο: Thanatephorus cucumeris), δημιουργεί Τήξης σπορείων & Σήψη φύλλων και βάσης φυτών
Συμπτώματα:
Σπορείο - τήξη σπορείων (damping-off):
🔹 Ο μύκητας προσβάλλει πολύ νεαρά φυτάρια στο στάδιο κοτυληδόνων-πρώτων φύλλων.
🔹 Στον λαιμό (ζώνη επαφής εδάφους-στελέχους) εμφανίζονται:
🔸 υδαρείς αρχικά,
🔸 γρήγορα καστανές-σκούρες, ελαφρά εμβυθισμένες κηλίδες.
🔹 Ο ιστοί μαλακώνουν, το φυτάριο ξαπλώνει και καταρρέει («τήξη» σπορείου) και σύντομα νεκρώνεται.
🔹 Συχνά προσβάλλεται μια «σαγρέ» λωρίδα φυταρίων στο σπορείο, στην περιοχή όπου υπήρχαν τοπικά ευνοϊκές συνθήκες υγρασίας/θερμοκρασίας.
Νεαρά φυτά - σήψη λαιμού και βάσης φύλλων:
🔹 Στα φυτά μετά τη μεταφύτευση παρατηρούνται:
🔸 καστανές έως σκούρες καστανόμαυρες κηλίδες στη βάση του στελέχους,
🔸 περιοχές νεκρωμένου ιστού στο λαιμό και στις βάσεις των κάτω φύλλων.
🔹 Ο φλοιός μπορεί να αποκολλάται, αφήνοντας νηματοειδές μυκήλιο στην επιφάνεια του εδάφους ή της βάσης του φυτού.
🔹 Τα προσβεβλημένα φυτά μαραίνονται, ιδιαίτερα τις θερμές ώρες, και τελικά νέκρωνονται ή παραμένουν καχεκτικά.
Σήψη φύλλων (bottom rot) σε αναπτυγμένα φυτά:
🔹 Η ασθένεια εμφανίζεται κυρίως στα κατώτερα, εφαπτόμενα με το έδαφος φύλλα.
🔹 Στο σημείο επαφής με το έδαφος δημιουργούνται:
🔸 καστανές-καφεκόκκινες, σχετικά ξηρές κηλίδες,
🔸 με ελαφρά εμβυθισμένη υφή, που επεκτείνονται κεντρομόλα.
🔹 Σε συνθήκες υψηλής υγρασίας, παρατηρείται στην επιφάνεια των κηλίδων καφέ ή υπόλευκο μυκήλιο με χαρακτηριστική «ιστοειδή» μορφή.
🔹 Η προσβολή οδηγεί σε σήψη της βάσης της κεφαλής και έντονη δευτερογενή μικροβιακή σήψη, καθιστώντας το μαρούλι μη εμπορεύσιμο.
Ομοιότητες και διαφορές με Πύθιο (Pythium spp.):
🔹 Και τα δύο παθογόνα προκαλούν
🔸 τήξη σπορείων στο σπορείο,
🔸 κατάρρευση νεαρών φυταρίων στο ύψος του λαιμού,
🔸 εικόνα «αδειάσματος» θέσεων στο δίσκο ή στο σπορείο.
Βασικές διαφορές του Πύθιου με την Ριζοκτόνια (Rhizoctonia solani):
Ριζοκτόνια (Rhizoctonia solani)
🔹 Κηλίδες ξηρότερες, καστανές έως καστανόμαυρες, συχνά με έντονα περιγεγραμμένα όρια.
🔹 Μυκήλιο χωρίς σπόρια, καστανολευκό, σε μορφή «ιστών» που προχωρούν οριζόντια στο έδαφος ή στην επιφάνεια των φυτών.
🔹 Προκαλεί χαρακτηριστική «bottom rot» στη βάση φύλλων και κεφαλής.
Πύθιο (Pythium spp.)
🔹 Προκαλεί πιο υδαρείς, υγρές σήψεις, συχνά με υαλώδη - διαφανή ιστό στον λαιμό.
🔹 Ρίζες και λαιμός αποσυντίθενται πιο μαλακά, «γλιστεροί» ιστοί.
🔹 Συχνά συνδέεται με υπερβολική υγρασία, κακή αποστράγγιση και πολύ χαμηλές θερμοκρασίες εδάφους.
Συνθήκες ανάπτυξης - Επιδημιολογία (Rhizoctonia solani):
🔹 Ο μύκητας είναι εδάφιος παθογόνος και σαπροφυτικός:
🔸 επιβιώνει στο έδαφος και σε φυτικά υπολείμματα ως μυκήλιο και σκληροτία τύπου κροκίδων (brown sclerotia),
🔸 μπορεί να παραμένει ενεργός για πολλά χρόνια χωρίς παρουσία καλλιέργειας.
🔹 Ευνοϊκές συνθήκες:
🔸 Θερμοκρασία εδάφους 18-25 °C (ανάλογα με τον φυλογενετικό όμιλο του παθογόνου),
🔸 υψηλή υγρασία εδάφους αλλά όχι υποχρεωτικά κορεσμός,
🔸 εδάφη με υψηλή οργανική ουσία και πολλά μη αποσυντεθειμένα υπολείμματα.
🔹 Σπορείο/θερμοκήπιο:
🔸 πυκνή σπορά,
🔸 κακός αερισμός,
🔸 υπερβολικά ποτίσματα και θερμοκρασίες που καθυστερούν τη βλάστηση του σπόρου, αυξάνουν σημαντικά την πιθανότητα έξαρσης.
Η μόλυνση γίνεται:
🔹 με άμεση επαφή του μυκηλίου ή των σκληρωτίων με τον λαιμό/ρίζες,
🔹 το παθογόνο μπορεί να εξαπλωθεί με:
🔸 μολυσμένο υπόστρωμα,
🔸 νερό άρδευσης,
🔸 εργαλεία,
🔸 μεταφορά μολυσμένων φυταρίων.
Βιολογία του παθογόνου:
🔹 Ανώτερος βασιδιομύκητας (τηλεομορφή Thanatephorus cucumeris), αλλά στο πεδίο συναντούμε σχεδόν πάντα την ατελή μορφή Rhizoctonia solani.
🔹 Δεν σχηματίζει κονίδια· η αναπαραγωγή και διασπορά γίνονται με:
🔸 μυκήλιο που αναπτύσσεται επιφανειακά στο έδαφος,
🔸 σκληροτία (μικρές, σκούρες κροκίδες) που επιβιώνουν σε δυσμενείς συνθήκες.
🔹 Παρουσιάζει μεγάλη γενετική και παθολογική ποικιλότητα (AG groups), με ορισμένες ομάδες να είναι ιδιαίτερα προσαρμοσμένες σε φυλλώδη λαχανικά όπως το μαρούλι.
Καλλιεργητικά μέτρα - Πρόληψη:
(Τα μέτρα αυτά καλύπτουν τη Ριζοκτόνια και, σε μεγάλο βαθμό, μειώνουν και προβλήματα από Πύθιο.)
Σπόρος - Υπόστρωμα - Σπορείο:
🔹 Χρησιμοποίηση υγιούς, πιστοποιημένου σπόρου με υψηλή βλαστική ικανότητα.
🔹 Χρήση προβλαστημένου σπόρου, ώστε τα φυτάρια να εγκαθίστανται γρήγορα και να μειώνεται το «παράθυρο ευπάθειας» σε εδαφικούς παθογόνους.
🔹 Επιλογή ελαφρού, καλά στραγγιζόμενου υποστρώματος σποράς.
🔹 Απολύμανση υποστρώματος (θερμική ή χημική, όπου επιτρέπεται) σε σπορεία/φυτώρια με ιστορικό προβλημάτων.
🔹 Θέρμανση σπορείων/θερμοκηπίου στα πρώτα στάδια, ώστε η θερμοκρασία του υποστρώματος να ευνοεί ταχεία βλάστηση του σπόρου.
🔹 Αποφυγή υπερβολικής υγρασίας: ποτίσματα με μικρές δόσεις, καλός αερισμός, αποστράγγιση δίσκων.
Χωράφι - Θερμοκήπιο:
🔹 Αποφυγή φύτευσης σε χωράφια με πολλές μη αποσυντεθειμένες φυτικές ύλες και κακή αποστράγγιση.
🔹 Εφαρμογή ηλιοαπολύμανσης σου εδάφους το καλοκαίρι σε αγρούς με σοβαρό ιστορικό Ριζοκτόνιας.
🔹 Αμειψισπορά με μη ξενιστές εφόσον είναι εφικτό, για μείωση του μολύσματος.
🔹 Ενσωμάτωση ωφέλιμων μικροοργανισμών (π.χ. Trichoderma spp., PGPR) που:
🔸 ανταγωνίζονται τη Ριζοκτόνια στο έδαφος,
🔸 βελτιώνουν τη ριζική ανάπτυξη και τη φυσική αντοχή του φυτού.
🔹 Καλή ρύθμιση άρδευσης (στάγδην όπου γίνεται) ώστε να αποφεύγονται υπερβολές και πλημμυρικές συνθήκες.
Επεμβάσεις στα πρώτα συμπτώματα:
🔹 Με την εμφάνιση των πρώτων προσβεβλημένων φυταρίων στο σπορείο, μπορεί να εφαρμοστεί ριζοπότισμα με κατάλληλα εγκεκριμένα σκευάσματα (χημικά ή βιολογικά), πάντοτε σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία.
🔹 Αφαίρεση και καταστροφή έντονα προσβεβλημένων φυταρίων για μείωση του μολύσματος.
Συμπτώματα:
Σπορείο - τήξη σπορείων (damping-off):
🔹 Ο μύκητας προσβάλλει πολύ νεαρά φυτάρια στο στάδιο κοτυληδόνων-πρώτων φύλλων.
🔹 Στον λαιμό (ζώνη επαφής εδάφους-στελέχους) εμφανίζονται:
🔸 υδαρείς αρχικά,
🔸 γρήγορα καστανές-σκούρες, ελαφρά εμβυθισμένες κηλίδες.
🔹 Ο ιστοί μαλακώνουν, το φυτάριο ξαπλώνει και καταρρέει («τήξη» σπορείου) και σύντομα νεκρώνεται.
🔹 Συχνά προσβάλλεται μια «σαγρέ» λωρίδα φυταρίων στο σπορείο, στην περιοχή όπου υπήρχαν τοπικά ευνοϊκές συνθήκες υγρασίας/θερμοκρασίας.
Νεαρά φυτά - σήψη λαιμού και βάσης φύλλων:
🔹 Στα φυτά μετά τη μεταφύτευση παρατηρούνται:
🔸 καστανές έως σκούρες καστανόμαυρες κηλίδες στη βάση του στελέχους,
🔸 περιοχές νεκρωμένου ιστού στο λαιμό και στις βάσεις των κάτω φύλλων.
🔹 Ο φλοιός μπορεί να αποκολλάται, αφήνοντας νηματοειδές μυκήλιο στην επιφάνεια του εδάφους ή της βάσης του φυτού.
🔹 Τα προσβεβλημένα φυτά μαραίνονται, ιδιαίτερα τις θερμές ώρες, και τελικά νέκρωνονται ή παραμένουν καχεκτικά.
Σήψη φύλλων (bottom rot) σε αναπτυγμένα φυτά:
🔹 Η ασθένεια εμφανίζεται κυρίως στα κατώτερα, εφαπτόμενα με το έδαφος φύλλα.
🔹 Στο σημείο επαφής με το έδαφος δημιουργούνται:
🔸 καστανές-καφεκόκκινες, σχετικά ξηρές κηλίδες,
🔸 με ελαφρά εμβυθισμένη υφή, που επεκτείνονται κεντρομόλα.
🔹 Σε συνθήκες υψηλής υγρασίας, παρατηρείται στην επιφάνεια των κηλίδων καφέ ή υπόλευκο μυκήλιο με χαρακτηριστική «ιστοειδή» μορφή.
🔹 Η προσβολή οδηγεί σε σήψη της βάσης της κεφαλής και έντονη δευτερογενή μικροβιακή σήψη, καθιστώντας το μαρούλι μη εμπορεύσιμο.
Ομοιότητες και διαφορές με Πύθιο (Pythium spp.):
🔹 Και τα δύο παθογόνα προκαλούν
🔸 τήξη σπορείων στο σπορείο,
🔸 κατάρρευση νεαρών φυταρίων στο ύψος του λαιμού,
🔸 εικόνα «αδειάσματος» θέσεων στο δίσκο ή στο σπορείο.
Βασικές διαφορές του Πύθιου με την Ριζοκτόνια (Rhizoctonia solani):
Ριζοκτόνια (Rhizoctonia solani)
🔹 Κηλίδες ξηρότερες, καστανές έως καστανόμαυρες, συχνά με έντονα περιγεγραμμένα όρια.
🔹 Μυκήλιο χωρίς σπόρια, καστανολευκό, σε μορφή «ιστών» που προχωρούν οριζόντια στο έδαφος ή στην επιφάνεια των φυτών.
🔹 Προκαλεί χαρακτηριστική «bottom rot» στη βάση φύλλων και κεφαλής.
Πύθιο (Pythium spp.)
🔹 Προκαλεί πιο υδαρείς, υγρές σήψεις, συχνά με υαλώδη - διαφανή ιστό στον λαιμό.
🔹 Ρίζες και λαιμός αποσυντίθενται πιο μαλακά, «γλιστεροί» ιστοί.
🔹 Συχνά συνδέεται με υπερβολική υγρασία, κακή αποστράγγιση και πολύ χαμηλές θερμοκρασίες εδάφους.
Συνθήκες ανάπτυξης - Επιδημιολογία (Rhizoctonia solani):
🔹 Ο μύκητας είναι εδάφιος παθογόνος και σαπροφυτικός:
🔸 επιβιώνει στο έδαφος και σε φυτικά υπολείμματα ως μυκήλιο και σκληροτία τύπου κροκίδων (brown sclerotia),
🔸 μπορεί να παραμένει ενεργός για πολλά χρόνια χωρίς παρουσία καλλιέργειας.
🔹 Ευνοϊκές συνθήκες:
🔸 Θερμοκρασία εδάφους 18-25 °C (ανάλογα με τον φυλογενετικό όμιλο του παθογόνου),
🔸 υψηλή υγρασία εδάφους αλλά όχι υποχρεωτικά κορεσμός,
🔸 εδάφη με υψηλή οργανική ουσία και πολλά μη αποσυντεθειμένα υπολείμματα.
🔹 Σπορείο/θερμοκήπιο:
🔸 πυκνή σπορά,
🔸 κακός αερισμός,
🔸 υπερβολικά ποτίσματα και θερμοκρασίες που καθυστερούν τη βλάστηση του σπόρου, αυξάνουν σημαντικά την πιθανότητα έξαρσης.
Η μόλυνση γίνεται:
🔹 με άμεση επαφή του μυκηλίου ή των σκληρωτίων με τον λαιμό/ρίζες,
🔹 το παθογόνο μπορεί να εξαπλωθεί με:
🔸 μολυσμένο υπόστρωμα,
🔸 νερό άρδευσης,
🔸 εργαλεία,
🔸 μεταφορά μολυσμένων φυταρίων.
Βιολογία του παθογόνου:
🔹 Ανώτερος βασιδιομύκητας (τηλεομορφή Thanatephorus cucumeris), αλλά στο πεδίο συναντούμε σχεδόν πάντα την ατελή μορφή Rhizoctonia solani.
🔹 Δεν σχηματίζει κονίδια· η αναπαραγωγή και διασπορά γίνονται με:
🔸 μυκήλιο που αναπτύσσεται επιφανειακά στο έδαφος,
🔸 σκληροτία (μικρές, σκούρες κροκίδες) που επιβιώνουν σε δυσμενείς συνθήκες.
🔹 Παρουσιάζει μεγάλη γενετική και παθολογική ποικιλότητα (AG groups), με ορισμένες ομάδες να είναι ιδιαίτερα προσαρμοσμένες σε φυλλώδη λαχανικά όπως το μαρούλι.
Καλλιεργητικά μέτρα - Πρόληψη:
(Τα μέτρα αυτά καλύπτουν τη Ριζοκτόνια και, σε μεγάλο βαθμό, μειώνουν και προβλήματα από Πύθιο.)
Σπόρος - Υπόστρωμα - Σπορείο:
🔹 Χρησιμοποίηση υγιούς, πιστοποιημένου σπόρου με υψηλή βλαστική ικανότητα.
🔹 Χρήση προβλαστημένου σπόρου, ώστε τα φυτάρια να εγκαθίστανται γρήγορα και να μειώνεται το «παράθυρο ευπάθειας» σε εδαφικούς παθογόνους.
🔹 Επιλογή ελαφρού, καλά στραγγιζόμενου υποστρώματος σποράς.
🔹 Απολύμανση υποστρώματος (θερμική ή χημική, όπου επιτρέπεται) σε σπορεία/φυτώρια με ιστορικό προβλημάτων.
🔹 Θέρμανση σπορείων/θερμοκηπίου στα πρώτα στάδια, ώστε η θερμοκρασία του υποστρώματος να ευνοεί ταχεία βλάστηση του σπόρου.
🔹 Αποφυγή υπερβολικής υγρασίας: ποτίσματα με μικρές δόσεις, καλός αερισμός, αποστράγγιση δίσκων.
Χωράφι - Θερμοκήπιο:
🔹 Αποφυγή φύτευσης σε χωράφια με πολλές μη αποσυντεθειμένες φυτικές ύλες και κακή αποστράγγιση.
🔹 Εφαρμογή ηλιοαπολύμανσης σου εδάφους το καλοκαίρι σε αγρούς με σοβαρό ιστορικό Ριζοκτόνιας.
🔹 Αμειψισπορά με μη ξενιστές εφόσον είναι εφικτό, για μείωση του μολύσματος.
🔹 Ενσωμάτωση ωφέλιμων μικροοργανισμών (π.χ. Trichoderma spp., PGPR) που:
🔸 ανταγωνίζονται τη Ριζοκτόνια στο έδαφος,
🔸 βελτιώνουν τη ριζική ανάπτυξη και τη φυσική αντοχή του φυτού.
🔹 Καλή ρύθμιση άρδευσης (στάγδην όπου γίνεται) ώστε να αποφεύγονται υπερβολές και πλημμυρικές συνθήκες.
Επεμβάσεις στα πρώτα συμπτώματα:
🔹 Με την εμφάνιση των πρώτων προσβεβλημένων φυταρίων στο σπορείο, μπορεί να εφαρμοστεί ριζοπότισμα με κατάλληλα εγκεκριμένα σκευάσματα (χημικά ή βιολογικά), πάντοτε σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία.
🔹 Αφαίρεση και καταστροφή έντονα προσβεβλημένων φυταρίων για μείωση του μολύσματος.
