Ασπέργιλλος (Ωχρατοξίνη A) - ΑΜΠΕΛΙ: ΣΤΑΦΙΔΑ
Ασπέργιλλος (Aspergillus spp.) και παραγωγή Ωχρατοξίνης Α (Ochratoxin A) στο Αμπέλι:
Η Ωχρατοξίνη Α (OTA) είναι μυκοτοξίνη που παράγεται από είδη του γένους Aspergillus και Penicillium.
Στην αμπελοκαλλιέργεια, η OTA παράγεται κυρίως από: Aspergillus carbonarius, Aspergillus niger (ορισμένα στελέχη), Aspergillus ochraceus
Ο μύκητας Aspergillus carbonarius θεωρείται ο κυριότερος παραγωγός OTA στα σταφύλια, ιδιαίτερα στις ξηροθερμικές περιοχές της Μεσογείου.
Συμπτώματα:
🔹 Οι προσβολές εκδηλώνονται κυρίως στα ώριμα ή υπερώριμα σταφύλια, συνήθως μετά από τραυματισμό των ραγών.
🔹 Εμφανίζεται μαύρη σήψη ή μαύρη μούχλα στο εσωτερικό ή στην επιφάνεια της ράγας.
🔹 Οι προσβεβλημένες ράγες μαλακώνουν, συρρικνώνονται και μαυρίζουν, αποκτώντας ξηρή, ανθρακώδη όψη.
🔹 Σε προχωρημένα στάδια, ολόκληρη η σταφυλή μπορεί να καλυφθεί από μαύρη εξάνθηση (σποριοφορίες του μύκητα).
🔹 Η σήψη είναι συνήθως δευτερογενής και συνοδεύει άλλες προσβολές, όπως:
🔸 Βοτρύτης (Botrytis cinerea)
🔸 Ωΐδιο (Erysiphe necator)
🔸 Ευδεμίδα (Lobesia botrana)
🔸 Μηχανικούς ή εντομολογικούς τραυματισμούς.
Βιολογική σημασία - Τοξικότητα:
Η Ωχρατοξίνη Α (OTA) είναι τοξική μυκοτοξίνη που:
🔹 έχει νεφροτοξική, ανοσοκατασταλτική και πιθανώς καρκινογόνο δράση στον άνθρωπο,
🔹 είναι θερμοανθεκτική, δεν καταστρέφεται πλήρως κατά τη ζύμωση ή τη θερμική επεξεργασία,
🔹 μπορεί να περάσει στον μούστο ή στο κρασί από προσβεβλημένα σταφύλια.
Η παρουσία της OTA στο κρασί ρυθμίζεται νομοθετικά από την Ε.Ε.:
🔹 Μέγιστο επιτρεπτό όριο: 2 μg/kg για τα κρασιά (Κανονισμός ΕΕ 1881/2006).
Συνθήκες ανάπτυξης:
🔹 Θερμοκρασία: 30-37 °C (ελάχιστη ανάπτυξης 12 °C)
🔹 Σχετική υγρασία: 80-90%
🔹 Ενεργότητα νερού (aw): 0,83-0,90
🔹 Περίοδος κινδύνου: Ωρίμανση - Τρύγος
🔹 Είσοδος παθογόνου: Μέσω τραυματισμένων ραγών
Ο Aspergillus carbonarius αναπτύσσεται ιδιαίτερα σε θερμές και ξηρές συνθήκες, όπου η υγρασία της ρώγας μειώνεται (χαμηλή ενεργότητα νερού), δημιουργώντας ιδανικό περιβάλλον ανάπτυξης εντός της ράγας.
Βιολογικός κύκλος:
🔹 Ο μύκητας επιβιώνει ως κονίδια ή μυκήλιο σε εδαφικά υπολείμματα, φλοιούς ή οργανική ύλη.
🔹 Τα κονίδια διασπείρονται με τον αέρα, τη σκόνη ή τα έντομα.
🔹 Η μόλυνση πραγματοποιείται μέσω τραυμάτων ή φυσικών ρωγμών στις ράγες.
🔹 Αναπτύσσεται σαπροφυτικά σε ώριμες ράγες, συχνά μετά από άλλες μυκητολογικές προσβολές.
🔹 Η παραγωγή Ωχρατοξίνης Α ξεκινά λίγες ημέρες μετά τη μόλυνση, ειδικά σε θερμές και ξηρές περιόδους.
Καλλιεργητικά μέτρα:
🔹 Αποφυγή τραυματισμών ραγών από έντομα (Ευδεμίδα, Drosophila), πουλιά ή χαλάζι.
🔹 Συστηματική καταπολέμηση του Βοτρύτη και άλλων σαπροφυτικών μυκήτων.
🔹 Καλή κυκλοφορία αέρα μέσα στη ζώνη των σταφυλιών (αραίωμα φυλλώματος, σωστό κλάδεμα).
🔹 Αποφυγή υπερβολικής άρδευσης κατά την ωρίμανση.
🔹 Απομάκρυνση προσβεβλημένων σταφυλιών πριν τον τρύγο.
🔹 Καθαροί κάδοι και εργαλεία τρυγητού για αποφυγή διασταυρούμενης μόλυνσης.
🔹 Άμεση οινοποίηση των σταφυλιών μετά τη συγκομιδή.
Χημική και βιολογική αντιμετώπιση:
Η αντιμετώπιση είναι έμμεση, μέσω ελέγχου των προδιαθεσικών παραγόντων
🔹 Βιολογική: Χρήση ανταγωνιστικών στελεχών Aureobasidium pullulans, Bacillus subtilis, Trichoderma harzianum
🔹 Φυσικοχημική: Εφαρμογή καολίνη ή ασβεστίου ή άλλων πυριτικών σκευασμάτων στο φύλλωμα για μείωση θερμοκρασίας και προστασία από εγκαύματα
🔹 Χημική (έμμεση): Συνδυασμένες εφαρμογές κατά Botrytis cinerea μειώνουν τη δευτερογενή ανάπτυξη Aspergillus.
Η Ωχρατοξίνη Α (OTA) είναι μυκοτοξίνη που παράγεται από είδη του γένους Aspergillus και Penicillium.
Στην αμπελοκαλλιέργεια, η OTA παράγεται κυρίως από: Aspergillus carbonarius, Aspergillus niger (ορισμένα στελέχη), Aspergillus ochraceus
Ο μύκητας Aspergillus carbonarius θεωρείται ο κυριότερος παραγωγός OTA στα σταφύλια, ιδιαίτερα στις ξηροθερμικές περιοχές της Μεσογείου.
Συμπτώματα:
🔹 Οι προσβολές εκδηλώνονται κυρίως στα ώριμα ή υπερώριμα σταφύλια, συνήθως μετά από τραυματισμό των ραγών.
🔹 Εμφανίζεται μαύρη σήψη ή μαύρη μούχλα στο εσωτερικό ή στην επιφάνεια της ράγας.
🔹 Οι προσβεβλημένες ράγες μαλακώνουν, συρρικνώνονται και μαυρίζουν, αποκτώντας ξηρή, ανθρακώδη όψη.
🔹 Σε προχωρημένα στάδια, ολόκληρη η σταφυλή μπορεί να καλυφθεί από μαύρη εξάνθηση (σποριοφορίες του μύκητα).
🔹 Η σήψη είναι συνήθως δευτερογενής και συνοδεύει άλλες προσβολές, όπως:
🔸 Βοτρύτης (Botrytis cinerea)
🔸 Ωΐδιο (Erysiphe necator)
🔸 Ευδεμίδα (Lobesia botrana)
🔸 Μηχανικούς ή εντομολογικούς τραυματισμούς.
Βιολογική σημασία - Τοξικότητα:
Η Ωχρατοξίνη Α (OTA) είναι τοξική μυκοτοξίνη που:
🔹 έχει νεφροτοξική, ανοσοκατασταλτική και πιθανώς καρκινογόνο δράση στον άνθρωπο,
🔹 είναι θερμοανθεκτική, δεν καταστρέφεται πλήρως κατά τη ζύμωση ή τη θερμική επεξεργασία,
🔹 μπορεί να περάσει στον μούστο ή στο κρασί από προσβεβλημένα σταφύλια.
Η παρουσία της OTA στο κρασί ρυθμίζεται νομοθετικά από την Ε.Ε.:
🔹 Μέγιστο επιτρεπτό όριο: 2 μg/kg για τα κρασιά (Κανονισμός ΕΕ 1881/2006).
Συνθήκες ανάπτυξης:
🔹 Θερμοκρασία: 30-37 °C (ελάχιστη ανάπτυξης 12 °C)
🔹 Σχετική υγρασία: 80-90%
🔹 Ενεργότητα νερού (aw): 0,83-0,90
🔹 Περίοδος κινδύνου: Ωρίμανση - Τρύγος
🔹 Είσοδος παθογόνου: Μέσω τραυματισμένων ραγών
Ο Aspergillus carbonarius αναπτύσσεται ιδιαίτερα σε θερμές και ξηρές συνθήκες, όπου η υγρασία της ρώγας μειώνεται (χαμηλή ενεργότητα νερού), δημιουργώντας ιδανικό περιβάλλον ανάπτυξης εντός της ράγας.
Βιολογικός κύκλος:
🔹 Ο μύκητας επιβιώνει ως κονίδια ή μυκήλιο σε εδαφικά υπολείμματα, φλοιούς ή οργανική ύλη.
🔹 Τα κονίδια διασπείρονται με τον αέρα, τη σκόνη ή τα έντομα.
🔹 Η μόλυνση πραγματοποιείται μέσω τραυμάτων ή φυσικών ρωγμών στις ράγες.
🔹 Αναπτύσσεται σαπροφυτικά σε ώριμες ράγες, συχνά μετά από άλλες μυκητολογικές προσβολές.
🔹 Η παραγωγή Ωχρατοξίνης Α ξεκινά λίγες ημέρες μετά τη μόλυνση, ειδικά σε θερμές και ξηρές περιόδους.
Καλλιεργητικά μέτρα:
🔹 Αποφυγή τραυματισμών ραγών από έντομα (Ευδεμίδα, Drosophila), πουλιά ή χαλάζι.
🔹 Συστηματική καταπολέμηση του Βοτρύτη και άλλων σαπροφυτικών μυκήτων.
🔹 Καλή κυκλοφορία αέρα μέσα στη ζώνη των σταφυλιών (αραίωμα φυλλώματος, σωστό κλάδεμα).
🔹 Αποφυγή υπερβολικής άρδευσης κατά την ωρίμανση.
🔹 Απομάκρυνση προσβεβλημένων σταφυλιών πριν τον τρύγο.
🔹 Καθαροί κάδοι και εργαλεία τρυγητού για αποφυγή διασταυρούμενης μόλυνσης.
🔹 Άμεση οινοποίηση των σταφυλιών μετά τη συγκομιδή.
Χημική και βιολογική αντιμετώπιση:
Η αντιμετώπιση είναι έμμεση, μέσω ελέγχου των προδιαθεσικών παραγόντων
🔹 Βιολογική: Χρήση ανταγωνιστικών στελεχών Aureobasidium pullulans, Bacillus subtilis, Trichoderma harzianum
🔹 Φυσικοχημική: Εφαρμογή καολίνη ή ασβεστίου ή άλλων πυριτικών σκευασμάτων στο φύλλωμα για μείωση θερμοκρασίας και προστασία από εγκαύματα
🔹 Χημική (έμμεση): Συνδυασμένες εφαρμογές κατά Botrytis cinerea μειώνουν τη δευτερογενή ανάπτυξη Aspergillus.
