Παθογόνος παράγοντας: Stolbur phytoplasma (‘Candidatus Phytoplasma solani’)
Η υπερτροφία ανθέων της τομάτας αποτελεί τυπική εκδήλωση μόλυνσης από φυτοπλάσματα τύπου Stolbur. Παραδοσιακά περιγράφεται με το όνομα «στόλμπουρ», ωστόσο σήμερα είναι γνωστό ότι πάνω από ένα είδος φυτοπλάσματος μπορεί να προκαλέσει παρόμοια συμπτώματα (κυρίως Ca. Phytoplasma solani και σπανιότερα ‘aster yellows’ phytoplasmas).

Η ασθένεια είναι σχετικά σπάνια, αλλά όταν εκδηλωθεί μπορεί να οδηγήσει σε πλήρη στειρότητα των φυτών και συνεπώς σοβαρές απώλειες.

Το Stolbur phytoplasma είναι πολυφάγο παθογόνο που προσβάλλει:

Πατάτα
Τομάτα
Μελιτζάνα
Πιπεριά
Αμπέλι (Bois noir)
Πολλά ζιζάνια → κυρίως Convolvulus arvensis (περίζωνας/αγριομόνικα) και Urtica dioica (τσουκνίδα)

Τα ζιζάνια αποτελούν μόνιμους φορείς μόλυνσης στο περιβάλλον.

Σημασία – Εμφάνιση

Συνήθως προσβάλλεται μικρό ποσοστό φυτών.
Σε περιοχές με υψηλή παρουσία διαβιβαστών εντόμων (τζιτζικάκια) και μολυσμένων ξενιστών, μπορεί να υπάρξουν σημαντικές απώλειες.
Όταν το φυτό μολυνθεί νωρίς, είναι πολύ πιθανό να γίνει άκαρπο και να παραμείνει νάνο.

Η ασθένεια οδηγεί σε πλήρη απώλεια παραγωγής στο προσβεβλημένο φυτό.

Συμπτώματα

Η υπερτροφία ανθέων και οι παραμορφώσεις είναι εξαιρετικά χαρακτηριστικά

1. Στα άνθη (πιο τυπικό και πρώιμο σύμπτωμα)

Υπερτροφία και διόγκωση των ανθοφόρων οφθαλμών.
Καταπράσινα πέταλα (phyllody) – τα πέταλα χάνουν το χρώμα τους.
Μετατροπή ανθέων → φυλλόμορφα όργανα.
Ατροφία στήμονων και στύλων.
Αδυναμία καρπόδεσης → στειρότητα.

2. Στα φύλλα

Μικροφυλλία: πολύ μικρά, στενά φύλλα.
Χλωρωτικό–κοκκινωπό χρώμα (ανάλογα με τη θερμοκρασία).
Όρθια στάση φύλλων («στήσιμο» προς τα πάνω).
Παραμορφώσεις νεύρωσης.
Συχνά τα φύλλα στρίβουν προς τα πάνω.

3. Στο φυτό συνολικά

Καχεξία – καταστολή ανάπτυξης του βλαστού.
Τερματισμός παραγωγικής ανάπτυξης.
Το φυτό σταδιακά νάνο και στειρωμένο.

Σύγκριση με άλλα ασθένειες
(Διαφορική διάγνωση)

Το σύμπλεγμα συμπτωμάτων είναι πολύ χαρακτηριστικό και συνήθως δεν μπερδεύεται με άλλες ασθένειες.

Προσοχή όμως:

Κοκκίνισμα νεαρών φύλλων λόγω κρύου δεν αποτελεί στόλμπουρ.
Ιώσεις τομάτας (TSWV, TYLCV κ.λπ.) δεν προκαλούν phyllody.
Έλλειψη βορίου μπορεί να κάνει παραμορφώσεις ανθέων αλλά όχι πράσινα πέταλα.
Το σύμπτωμα phyllody (πρασινισμένα άνθη) είναι σχεδόν διαγνωστικό για φυτοπλάσματα.

Κύκλος της ασθένειας

1. φορείς μολύσματος

Τα φυτοπλάσματα (phytoplasma) επιβιώνουν:

σε πολυετή ή χειμερινά ζιζάνια (ιδιαίτερα Convolvulus και Urtica),
σε πατάτες (κονδύλους),
σε αυτοφυή Solanaceae.

Οι πατάτες θεωρούνται σημαντική πηγή μόλυνσης.

2. Διαβιβαστές - φορεις της ασθένειας

Το Stolbur phytoplasma μεταδίδεται με τζιτζικάκια (Cicadellidae).
Κυριότερο είδος:

Hyalesthes obsoletus, τζιτζικάκι (ο κύριος φορέας στην Ευρώπη).

Η μετάδοση είναι:

εμμονική → το έντομο, μόλις μολυνθεί, παραμένει μολυσματικό για όλη του τη ζωή,
πολύ αποτελεσματική όταν υπάρχει υψηλή πυκνότητα ζιζανίων-ξενιστών.

3. Μετάδοση στην πατάτα
Στην πατάτα, το φυτοπλάσμα μεταδίδεται και με τους κονδύλους, πράγμα που ενισχύει τη διασπορά του.

4. Καιρικές συνθήκες

Θερμό καλοκαίρι → αύξηση φορέων
Ξηρά εδάφη → αύξηση αφθονίας Hyalesthes obsoletus
Υψηλή παρουσία ζιζανίων → ενίσχυση κύκλου μετάδοσης

Αντιμετώπιση – Διαχείριση

Τα φυτοπλάσματα είναι ασυμφορητικά ενδοκυτταρικά παθογόνα και δεν αντιμετωπίζονται με μυκητοκτόνα ή αντιβιοτικά στη γεωργία.
Άρα η διαχείριση βασίζεται αποκλειστικά σε πρόληψη και διαχείριση ξενιστών και φορέων.

1. Υγιεινή καλλιέργειας – απομάκρυνση πηγών μολύσματος

Απομάκρυνση ζιζανίων–ξενιστών (ιδίως Convolvulus arvensis και Urtica dioica).
Απομόνωση ή απομάκρυνση πατατοκαλλιεργειών κοντά στην τομάτα.
Ξερίζωμα προσβεβλημένων φυτών (δεν θεραπεύονται).

2. Αποφυγή εξάπλωσης

Μην αφήνεις στο χωράφι υπολείμματα μολυσμένων φυτών.
Αποφυγή φύτευσης τομάτας σε χωράφια με υψηλή παρουσία ζιζανίων φορέων.

3. Έλεγχος φορέων (Cicadellidae), Στις περισσότερες περιπτώσεις:

Δεν χρειάζεται χημική επέμβαση, όπως αναφέρει και το πρωτότυπο κείμενό σου.
Μόνο σε περιοχές με ιστορικό βαριάς προσβολής εφαρμόζονται στοχευμένες επεμβάσεις νωρίς στην καλλιέργεια.

4. Προστασία φυτωρίου

Χρήση καλυμμένων φυτωρίων (insect-proof).
Έλεγχος ζιζανίων γύρω από φυτώριο και τοποθέτηση διχτυών.

Συνοπτικό διαγνωστικό προφίλ

Χαρακτηριστικό	Ενδεικτικό για Stolbur phytoplasma
Πρασινισμένα άνθη (phyllody)	✔ Πολύ χαρακτηριστικό
Μικρά, στενά φύλλα – ανορθωμένα	✔ Συχνό σε προσβεβλημένα φυτά
Διογκωμένοι ανθοφόροι οφθαλμοί	✔ Τυπικό πρώιμο σύμπτωμα
Στειρότητα φυτού (έλλειψη καρπών)	✔ Πλήρης απώλεια παραγωγής στο προσβεβλημένο φυτό
Καχεξία – μειωμένη ανάπτυξη	✔ Συχνή σε μολύνσεις πρώιμου σταδίου
Παρουσία ξενιστών γύρω (πατάτα, Convolvulus, Urtica)	✔ Ενισχύει ισχυρά την υποψία μόλυνσης από Stolbur

Υπερτροφία Ανθέων στην Τομάτα

Ασθένεια τύπου «Stolbur» – Phytoplasma infections