Βοτρύτης (Τεφρά σήψη) - ΑΜΠΕΛΙ: ΣΤΑΦΙΔΑ
Ο μύκητας Botrytis cinerea είναι πολυφάγο παθογόνο (necrotrophic fungus) που προκαλεί τη γνωστή Τεφρά Σήψη ή Gray Mold / Bunch Rot.
Είναι ιδιαίτερα κοινός στις αμπελοκαλλιέργειες της Μεσογείου και θεωρείται οικονομικά σημαντικότερη μυκητολογική ασθένεια των ώριμων σταφυλιών.
Ο μύκητας ανήκει στους Ascomycota, τάξη Helotiales, και σχηματίζει κονίδια πάνω σε διακλαδιζόμενους σποριοφόρους (βοτρύες).
Η εξάνθησή του είναι γκριζωπή ή τεφρή, χαρακτηριστική του ονόματος της ασθένειας.
Συμπτώματα:
Σε βλαστούς και φύλλα:
🔹 Εμφανίζονται ανοιχτοκάστανες έως καστανές υδαρείς κηλίδες, συνήθως κοντά στους κόμβους.
🔹 Οι ιστοί μαλακώνουν και μπορεί να παρουσιαστεί ρωγμή ή θραύση στους νεαρούς βλαστούς.
🔹 Στα φύλλα σχηματίζονται κηλίδες νεκρωτικές που μπορεί να οδηγήσουν σε μερική ξήρανση του ελάσματος.
Σε άνθη:
🔹 Οι προσβολές στα άνθη προκαλούν καφέτιασμα και ανθοπτώσεις.
🔹 Τα άνθη που παραμένουν μολυσμένα, λειτουργούν ως εστίες δευτερογενών μολύνσεων στους νεαρούς βοτρύες.
Στους βοτρύες και καρπούς:
🔹 Η σήψη των ώριμων σταφυλιών είναι η σοβαρότερη εκδήλωση της ασθένειας.
🔹 Οι ράγες αρχικά εμφανίζουν μικρές, κυκλικές, καστανές κηλίδες.
🔹 Στη συνέχεια μαλακώνουν, σχίζονται και καλύπτονται από γκριζόλευκη εξάνθηση (κονιδιοφόροι και κονίδια του μύκητα).
🔹 Οι ράγες αποξηραίνονται ή σαπίζουν και ολόκληρη η σταφυλή μπορεί να καταστραφεί.
🔹 Ο Botrytis συχνά δρα συνεργικά με άλλους σαπροφυτικούς μύκητες, όπως ο Aspergillus niger, επιδεινώνοντας τη σήψη.
Συνθήκες ανάπτυξης:
🔹 Θερμοκρασία: 15-25 °C (ιδανική ~20 °C)
🔹 Σχετική υγρασία >90%
🔹 Βροχοπτώσεις / Δροσιά: Ευνοούν τη βλάστηση των κονιδίων
🔹 Ενεργότητα νερού: aw > 0.93
🔹 Ευαισθησία φυτού: Από την άνθιση έως την ωρίμανση των ραγών
Η ασθένεια είναι πιο έντονη σε δροσερές και υγρές περιοχές, ιδιαίτερα σε πυκνόρραγες ποικιλίες και σε αμπέλια με περιορισμένο αερισμό.
Επιπλέον, τραυματισμοί των ραγών από έντομα (π.χ. Lobesia botrana), ωίδιο, ή χαλάζι ευνοούν τη μόλυνση.
Βιολογικός κύκλος:
🔹 Ο μύκητας διαχειμάζει ως σκληρώτια ή μυκήλιο πάνω σε φυτικά υπολείμματα και στο έδαφος.
🔹 Την άνοιξη, με υγρασία, σχηματίζει κονίδια που μεταφέρονται με άνεμο ή σταγονίδια νερού.
🔹 Η πρωτογενής μόλυνση πραγματοποιείται μέσω πληγών ή φυσικών ανοιγμάτων.
🔹 Ακολουθούν δευτερογενείς μολύνσεις σε κύκλους 7-10 ημερών όταν οι καιρικές συνθήκες είναι ευνοϊκές.
Καλλιεργητικά μέτρα:
🔹 Αραίωμα και ξεφύλλισμα γύρω από τη ζώνη των σταφυλιών για μείωση υγρασίας.
🔹 Αποφυγή υπερβολικών ποτισμάτων ή ακανόνιστης άρδευσης.
🔹 Καλή προστασία από το ωίδιο και την ευδεμίδα, που δημιουργούν πληγές.
🔹 Αφαίρεση των προσβεβλημένων βοτρύων και καταστροφή τους εκτός του αμπελώνα.
🔹 Αποφυγή υπερβολικής αζωτούχου λίπανσης, που αυξάνει τη συμπαγή ραγών.
🔹 Καλή κυκλοφορία αέρα και σωστό κλάδεμα για αποφυγή παρατεταμένης υγρασίας.
Χημική αντιμετώπιση:
🔹 Η χημική καταπολέμηση είναι προληπτική και βασίζεται στην εναλλαγή μυκητοκτόνων διαφορετικών ομάδων FRAC για αποφυγή ανθεκτικότητας.
🔹 Σημεία-κλειδιά για εφαρμογή:
🔸 Πριν την άνθιση
🔸 Στο κλείσιμο της σταφυλής
🔸 Κατά την έναρξη ωρίμανσης (veraison)
🔸 Πριν τον τρύγο (αν επιτρέπεται)
Ειδικές περιπτώσεις - “Ελεγχόμενη Σήψη”:
Σε ορισμένες περιοχές και ποικιλίες (π.χ. Sémillon, Riesling), ο Botrytis cinerea μπορεί υπό ελεγχόμενες συνθήκες να προκαλέσει τη λεγόμενη Ελεγχόμενη Σήψη ή Noble Rot, που αξιοποιείται στην παραγωγή γλυκών οίνων υψηλής ποιότητας.
Είναι ιδιαίτερα κοινός στις αμπελοκαλλιέργειες της Μεσογείου και θεωρείται οικονομικά σημαντικότερη μυκητολογική ασθένεια των ώριμων σταφυλιών.
Ο μύκητας ανήκει στους Ascomycota, τάξη Helotiales, και σχηματίζει κονίδια πάνω σε διακλαδιζόμενους σποριοφόρους (βοτρύες).
Η εξάνθησή του είναι γκριζωπή ή τεφρή, χαρακτηριστική του ονόματος της ασθένειας.
Συμπτώματα:
Σε βλαστούς και φύλλα:
🔹 Εμφανίζονται ανοιχτοκάστανες έως καστανές υδαρείς κηλίδες, συνήθως κοντά στους κόμβους.
🔹 Οι ιστοί μαλακώνουν και μπορεί να παρουσιαστεί ρωγμή ή θραύση στους νεαρούς βλαστούς.
🔹 Στα φύλλα σχηματίζονται κηλίδες νεκρωτικές που μπορεί να οδηγήσουν σε μερική ξήρανση του ελάσματος.
Σε άνθη:
🔹 Οι προσβολές στα άνθη προκαλούν καφέτιασμα και ανθοπτώσεις.
🔹 Τα άνθη που παραμένουν μολυσμένα, λειτουργούν ως εστίες δευτερογενών μολύνσεων στους νεαρούς βοτρύες.
Στους βοτρύες και καρπούς:
🔹 Η σήψη των ώριμων σταφυλιών είναι η σοβαρότερη εκδήλωση της ασθένειας.
🔹 Οι ράγες αρχικά εμφανίζουν μικρές, κυκλικές, καστανές κηλίδες.
🔹 Στη συνέχεια μαλακώνουν, σχίζονται και καλύπτονται από γκριζόλευκη εξάνθηση (κονιδιοφόροι και κονίδια του μύκητα).
🔹 Οι ράγες αποξηραίνονται ή σαπίζουν και ολόκληρη η σταφυλή μπορεί να καταστραφεί.
🔹 Ο Botrytis συχνά δρα συνεργικά με άλλους σαπροφυτικούς μύκητες, όπως ο Aspergillus niger, επιδεινώνοντας τη σήψη.
Συνθήκες ανάπτυξης:
🔹 Θερμοκρασία: 15-25 °C (ιδανική ~20 °C)
🔹 Σχετική υγρασία >90%
🔹 Βροχοπτώσεις / Δροσιά: Ευνοούν τη βλάστηση των κονιδίων
🔹 Ενεργότητα νερού: aw > 0.93
🔹 Ευαισθησία φυτού: Από την άνθιση έως την ωρίμανση των ραγών
Η ασθένεια είναι πιο έντονη σε δροσερές και υγρές περιοχές, ιδιαίτερα σε πυκνόρραγες ποικιλίες και σε αμπέλια με περιορισμένο αερισμό.
Επιπλέον, τραυματισμοί των ραγών από έντομα (π.χ. Lobesia botrana), ωίδιο, ή χαλάζι ευνοούν τη μόλυνση.
Βιολογικός κύκλος:
🔹 Ο μύκητας διαχειμάζει ως σκληρώτια ή μυκήλιο πάνω σε φυτικά υπολείμματα και στο έδαφος.
🔹 Την άνοιξη, με υγρασία, σχηματίζει κονίδια που μεταφέρονται με άνεμο ή σταγονίδια νερού.
🔹 Η πρωτογενής μόλυνση πραγματοποιείται μέσω πληγών ή φυσικών ανοιγμάτων.
🔹 Ακολουθούν δευτερογενείς μολύνσεις σε κύκλους 7-10 ημερών όταν οι καιρικές συνθήκες είναι ευνοϊκές.
Καλλιεργητικά μέτρα:
🔹 Αραίωμα και ξεφύλλισμα γύρω από τη ζώνη των σταφυλιών για μείωση υγρασίας.
🔹 Αποφυγή υπερβολικών ποτισμάτων ή ακανόνιστης άρδευσης.
🔹 Καλή προστασία από το ωίδιο και την ευδεμίδα, που δημιουργούν πληγές.
🔹 Αφαίρεση των προσβεβλημένων βοτρύων και καταστροφή τους εκτός του αμπελώνα.
🔹 Αποφυγή υπερβολικής αζωτούχου λίπανσης, που αυξάνει τη συμπαγή ραγών.
🔹 Καλή κυκλοφορία αέρα και σωστό κλάδεμα για αποφυγή παρατεταμένης υγρασίας.
Χημική αντιμετώπιση:
🔹 Η χημική καταπολέμηση είναι προληπτική και βασίζεται στην εναλλαγή μυκητοκτόνων διαφορετικών ομάδων FRAC για αποφυγή ανθεκτικότητας.
🔹 Σημεία-κλειδιά για εφαρμογή:
🔸 Πριν την άνθιση
🔸 Στο κλείσιμο της σταφυλής
🔸 Κατά την έναρξη ωρίμανσης (veraison)
🔸 Πριν τον τρύγο (αν επιτρέπεται)
Ειδικές περιπτώσεις - “Ελεγχόμενη Σήψη”:
Σε ορισμένες περιοχές και ποικιλίες (π.χ. Sémillon, Riesling), ο Botrytis cinerea μπορεί υπό ελεγχόμενες συνθήκες να προκαλέσει τη λεγόμενη Ελεγχόμενη Σήψη ή Noble Rot, που αξιοποιείται στην παραγωγή γλυκών οίνων υψηλής ποιότητας.
