Ένας οδηγός για τις ιδιότητες των βασικών τύπων των λιπασμάτων που κυκλοφορούν στην αγορά, και τις ιδιότητες τους σε σχέση με τον τύπο του εδάφους και τα στοιχειά που αυτό χρειάζεται.

Με την κλασσική έννοια, ως λίπασμα ορίζεται κάθε ουσία που περιέχει ένα ή περισσότερα απαραίτητα για τη θρέψη των φυτών στοιχεία και η οποία τα αποδίδει στα φυτά είτε αυτή προστίθεται στο έδαφος, είτε απ’ευθείας στα φυτά. Με την προσθήκη αυτών (λίπανση) αποκαθίσταται η οποιαδήποτε προϋπάρχουσα έλλειψη στο έδαφος, αλλά και το έλλειμμα που προκύπτει στα εδάφη από τα συγκομιζόμενα προϊόντα της κάθε καλλιέργειας. ^[2]

Θρεπτικά στοιχεία των φυτών

Θρεπτικά θεωρούνται τα στοιχεία αυτα που ειναι απαραίτητα για την ανάπτυξη των φυτών και έχουν τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
Α) Αποδεδειγμένα “συμμετέχούν” στις μεταβολικές λειτουργίες των φυτών.
Β) Ορατά, ή μη ορατά συμπτώματα, που οφείλονται στην έλλειψη ενός στοιχείου, εξαφανίζονται όταν προστεθεί το στοιχείο αυτό στό φυτό.
Γ) Η έλλειψη είναι ειδική για το στοιχείο, δηλαδή η έλλειψη του συγκεκριμένου στοιχείου και μόνο προκαλεί τη συγκεκριμένη δυσλειτουργία στο φυτό και δεν μπορεί να αντικατασταθεί από άλλο στοιχείο.

Τα θρεπτικά στοιχεία κατατάσσονται σε:
• Μακροθρεπτικά: {C, H, O}, Ν, P, K, Ca, Mg και S, και
• Μικροθρεπτικά ή ιχνοστοιχεία: Fe, Zn, Cu, Mn, B, Cl, Mo, Co και Ni.^[2]

Κύριοι τύποι λιπασμάτων

Τα οργανικά λιπάσματα κατασκευάζονται από φυσικά συστατικά και έχουν αργό ρυθμό απελευθέρωσης. Αργός ρυθμός απελευθέρωσης σημαίνει ότι τα υλικά σε αυτά τα λιπάσματα θα πρέπει να διασπαστούν από τους μικροοργανισμούς του εδάφους για τη σταδιακή απελευθέρωση του αζώτου, του φωσφόρου και του καλίου. Τα οργανικά λιπάσματα έχουν μικρότερες περιεκτικότητες σε θρεπτικά συστατικά. Ειναι κατάλληλα για βιολογική καλλιέργεια. Τα οργανικά λιπάσματα έχουν τις μικρότερες πιθανότητες να 'κάψουν' τα φυτά.
Τα κοκκώδη λιπάσματα είναι ο πιο διαδεδομένος τύπος και λειτουργούν απελευθερώνοντας μικρές ποσότητες θρεπτικών στοιχείων κάθε φορά που ποτίζουμε τα φυτά. Τα κοκκώδη λιπάσματα δίνουν καλά αποτελέσματα στα λαχανικά και τα πολυετή φυτά.
Τα διαλυτά στο νερό λιπάσματα, είναι εύκολα στην εφαρμογή και κάνουν άμεσα διαθέσιμα τα θρεπτικά συστατικά στα φυτά. Τα διαλυτά σε νερό λιπάσματα είναι κατάλληλα για φυτά σε γλάστρες και μονοετή φυτά. ^[3]

Αζωτούχα Λιπάσματα (γενικά)

Υπάρχουν πολλά είδη των κοινών αζωτούχων, από τα οποία η επιλογή του καταλληλότερου θα πρέπει να σχετίζεται με τις ιδιότητές του (πχ δείκτης αλάτωσης), και με τις ιδιότητες των εδαφών (όξινα ή μη όξινα εδάφη), προκειμένου να αποφεύγεται ο κίνδυνος περαιτέρω οξίνισης των οξίνων εδαφών).^[2]

Αζωτούχα Λιπάσματα βραδείας απελευθέρωσης, ή με παρεμποδιστές νιτροποίησης

Η χρήση τέτοιων λιπασμάτων συμβάλλει θετικά στις αποδόσεις και στην ποιότητα των προϊόντων, και περιορίζει σημαντικά τα προβλήματα που σχετίζονται με το περιβάλλον, αλλά και το κόστος λίπανσης.^[2]

Νιτρική Αμμωνία: 33,5% N

Είναι το στερεό υδατοδιαλυτό λίπασμα που χρησιμοποιείται περισσότερο από κάθε άλλο στην υδρολίπανση, με τη μισή ποσότητα αζώτου σε μορφή νιτρικών και τη μισή σε μορφή αμμωνιακών ιόντων. Όμως στην υδροπονία η χρήση της περιορίζεται σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Αυτό οφείλεται στην φυτοτοξικότητα του αμμωνιακού ιόντος (NH4+). Με τη μορφή αυτή το άζωτο είναι άμεσα απορροφήσιμο από τα φυτά και περιεκτικότητα του θρεπτικού διαλύματος της τάξης 0,5mM μπορεί να είναι τοξική για τα φυτά που καλλιεργούνται σε υδροπονία, οπότε η νιτρική αμμωνία σε υπόστρωμα χρησιμοποιείται μόνο σε περιπτώσεις υψηλών απαιτήσεων σε άζωτο. Στην περίπτωση όμως του εδάφους η χρήση του συγκεκριμένου λιπάσματος έχει πολλά πλεονεκτήματα, κατεβάζει το pH, έχει υψηλή περιεκτικότητα και η αμμωνιακή μορφή συγκρατείται εύκολα από τα κολλοειδή του εδάφους μειώνοντας τις απώλειες λόγω έκπλυσης και απορροφάται από τα φυτά με τη μορφή νιτρικών, μετά τη διαδικασία της νιτροποίησης μέσω βακτηρίων. Η αγωγιμότητα ενός διαλύματος νιτρικής αμμωνίας 0,5g/L σε καθαρό νερό είναι 850μS/cm, δηλαδή προκαλεί μεγάλη αύξηση της αγωγιμότητας.

Ουρία: 46,6%N

Είναι το αζωτούχο λίπασμα με τη μεγαλύτερη περιεκτικότητα, με 46,6% άζωτο σε αμιδική μορφή, που πρέπει να έρθει σε μορφή νιτρικών ιόντων για να είναι απορροφήσιμο από τα φυτά. Δεν χρησιμοποιείται σε υδροπονικές καλλιέργειες, αλλά η χρήση του είναι διαδεδομένη στην υδρολίπανση καλλιεργειών στο έδαφος, όπου μετατρέπεται στη μορφή νιτρικών ιόντων περνώντας από το ενδιάμεσο στάδιο των αμμωνιακών. Αυτές οι μετατροπές εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες όπως η υγρασία, η θερμοκρασία, ο τύπος του εδάφους, η περιεκτικότητα σε οργανική ουσία κλπ., από όπου συμπεραίνουμε ότι δεν είναι δυνατός ο πλήρης έλεγχος της απόδοσης αυτού του λιπάσματος στη θρέψη της καλλιέργειας. Κατά τη διαδικασία παραγωγής υπάρχει η πιθανότητα ανάμειξης του λιπάσματος με τη φυτοτοξική διουρία. Αυτή σύμφωνα με τους κοινοτικούς κανονισμούς πρέπει να περιέχεται σε ποσοστό μικρότερο του 0,3% για να είναι δυνατή η χρήση του λιπάσματος στην υδρολίπανση. Από την σκοπιά της αγωγιμότητας είναι μια εξαίρεση του κανόνα, καθώς η οργανική της μορφή δεν της επιτρέπει να διασπαστεί στο διάλυμα με συνέπεια να μην αυξάνει την αγωγιμότητα όταν προστίθεται στο νερό.

Νιτρικό Κάλιο: 13-0-46

Αποτελεί την πιο κοινή πηγή καλίου στην υδρολίπανση. Συχνά οι ανάγκες σε κάλιο μια καλλιέργειας καλύπτονται με υπερβολική χρήση αυτού του λιπάσματος. Διάλυμα 0,5g σε ένα λίτρο καθαρού νερού έχει αγωγιμότητα 693μS/cm που σημαίνει ότι η αύξηση της αγωγιμότητας του νερού είναι σχετικά μεγάλη.

Νιτρικό Ασβέστιο: 15,5% N και 27% CaO

Είναι το λίπασμα που χρησιμοποιείται πολύ στην υδρολίπανση. Η επιπλέον ποσότητα ασβεστίου που προστίθεται σε αυτή που ήδη περιέχεται στο νερό της άρδευσης τις περισσότερες φορές είναι ευεργετική όταν υπάρχει μεγάλη ποσότητα μαγνησίου στο έδαφος ή για πρόληψη φυσιολογικών παθολογιών που προκαλούνται από έλλειψη ασβεστίου όπως η ξηρά κορυφή (τάπα ασβεστίου) σε τομάτα, πιπεριά, πεπόνι και το κάψιμο κορυφής σε μαρούλια. Μικρό μέρος του αζώτου (περίπου 1%) είναι σε αμμωνιακή μορφή και πιθανόν να είναι αρκετό για να καλύψει τις ανάγκες για αυτή τη μορφή αζώτου σε περιπτώσεις υψηλής ζήτησης σε υδροπονική καλλιέργεια. Το μεγαλύτερο μειονέκτημα αυτού του λιπάσματος είναι το κόστος. Διάλυμα 0,5g σε ένα λίτρο καθαρού νερού έχει αγωγιμότητα 605μS/cm που σημαίνει ότι η αύξηση της αγωγιμότητας του νερού είναι μέτρια.

Νιτρικό Μαγνήσιο 11% Ν και 15,77% MgO

Είναι το λίπασμα που χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις έλλειψης μαγνησίου, η χρήση του δεν είναι πολύ διαδεδομένη. Διάλυμα 0,5g σε ένα λίτρο καθαρού νερού έχει αγωγιμότητα 448μS/cm που σημαίνει ότι η αύξηση της αγωγιμότητας του νερού είναι μικρή.

Θειικό Αμμώνιο 21% Ν και 58% SO3

Λίπασμα που χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις πιθανής έλλειψης θείου, είναι οξειδωτικό και η χρήση του στην υδροπονία είναι περιορισμένη εξαιτίας των αμμωνιακών ιόντων που περιέχει. Διάλυμα 0,5g σε ένα λίτρο καθαρού νερού έχει αγωγιμότητα 1033μS/cm που σημαίνει ότι η αύξηση της αγωγιμότητας του νερού είναι πολύ μεγάλη (επίσης παρουσιάζει αυξημένη περιεκτικότητα σε άζωτο), συνεπώς δεν συνίσταται η χρήση του με νερά αυξημένης αλατότητας, κυρίως αν έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε θειικά.

Θειικό Κάλιο 50-52% Κ2Ο και 46,5-47,5% SO3

Είναι το δεύτερο σε χρήση καλιούχο λίπασμα. Η χρήση του γίνεται σε περιπτώσεις ελλείψεως θείου ή καλίου όταν ταυτόχρονα δεν θέλουμε να αυξήσουμε τα επίπεδα του αζώτου. Διάλυμα 0,5g σε ένα λίτρο καθαρού νερού έχει αγωγιμότητα 880μS/cm που σημαίνει ότι η αύξηση της αγωγιμότητας του νερού είναι μεγάλη, γεγονός που περιορίζει τη χρήση του σε νερά υψηλής αγωγιμότητας κυρίως αν έχουν υψηλά ποσοστά θειικών ιόντων.

Θειικό Μαγνήσιο 16% MgO και 31,7% SO3

Γενικά αποτελεί την πηγή μαγνησίου που χρησιμοποιείται στην υδρολίπανση σε περιπτώσεις έλλειψης μαγνησίου επειδή προσφέρει την απαραίτητη επιπλέον ποσότητα μαγνησίου χωρίς να αλλάζει την αναλογία Ν-Ρ-Κ. Διάλυμα 0,5g σε ένα λίτρο καθαρού νερού έχει αγωγιμότητα 410μS/cm που σημαίνει ότι η αύξηση της αγωγιμότητας του νερού είναι μικρή.

Φωσφορικό μονοαμώνιο 12% Ν και 60% Ρ205

Είναι το πλέον χρησιμοποιούμενο στην υδρολίπανση στερεό φωσφορικό λίπασμα. Σε καλλιέργειες υδροπονίας η χρήση του είναι περιορισμένη εξαιτίας του γεγονότος ότι περιέχει άζωτο σε μορφή αμμωνιακών 100%. Στο έδαφος η χρήση του τείνει να περιοριστεί εξαιτίας των πολλών πλεονεκτημάτων που προσφέρει η χρήση του φωσφορικού οξέος ως πηγή φωσφόρου. Διάλυμα 0,5g σε ένα λίτρο καθαρού νερού έχει αγωγιμότητα 455μS/cm που σημαίνει ότι η αύξηση της αγωγιμότητας του νερού είναι μικρή.

Φωσφορικό μονοκάλιο 51% Ρ205 και 34% Κ20

Είναι ένα λίπασμα με εξαιρετικές φυσικο-χημικές ιδιότητες, αλλά με κόστος σχετικά υψηλό. Στην υδροπονία μπορεί να χρησιμοποιηθεί με πολύ καθαρό νερό άρδευσης, χωρίς πολλά διττανθρακικά, όπου η χρήση φωσφορικού οξέος προκαλεί την μείωση των διττανθρακικών σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Διάλυμα 0,5g σε ένα λίτρο καθαρού νερού έχει αγωγιμότητα 375μS/cm που σημαίνει ότι η αύξηση της αγωγιμότητας του νερού είναι μικρή.

Χλωριούχο κάλιο

Είναι ένα λίπασμα μεγάλης περιεκτικότητας σε κάλιο, αλλά δεν είναι εύκολο να χρησιμοποιηθεί εξαιτίας της περιεκτικότητας σε χλώριο, πράγμα που περιορίζει τη χρήση του σε νερά που περιέχουν ελάχιστα ή και καθόλου ιόντα χλωρίου. Διάλυμα 0,5g σε ένα λίτρο καθαρού νερού έχει αγωγιμότητα 948μS/cm που σημαίνει ότι η αύξηση της αγωγιμότητας του νερού είναι μεγάλη.

Χλωριούχο Νάτριο

Είναι το γνωστό μας αλάτι. Χρησιμοποιείται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις πολύ χαμηλής αγωγιμότητας, κυρίως σε καλλιέργεια τομάτας που θέλουμε να αυξήσουμε την περιεκτικότητα σακχάρων στον καρπό. Διάλυμα 0,5g σε ένα λίτρο καθαρού νερού έχει αγωγιμότητα 1003μS/cm που σημαίνει ότι η αύξηση της αγωγιμότητας του νερού είναι μεγάλη.^[1]

Συνθετα λιπάσματα (N-P-K)

Τα συνθετικά λιπάσματα δρουν γρήγορα και η επίδρασή τους φαίνεται γρήγορα στα φυτά, έχουν όμως μικρή διάρκεια. Τα συνθετικά λιπάσματα είναι ευκολότερα στην μεταφορά και λιγότερο ογκώδη από τα οργανικά.
Παραδειγματα τύπων λιπασματων ειναι τα 15-15-15, 12-8-16, 21-7-14. Στη συσκευασία του λιπάσματος αναγράφονται 3 αριθμοί. Αυτή η ένδειξη περιγράφει την περιεκτικότητα του λιπάσματος στα 3 βασικά θρεπτικά στοιχεία (Άζωτο-Φώσφορο-Κάλιο ή N-P-K).
Τα λιπάσματα που είναι ειδικά για λαχανικά είναι συνήθως κοκκώδη ή συνθετικά. Απελευθερώνουν αργά τα θρεπτικά συστατικά μέσα στο έδαφος ή όταν έρχονται σε επαφή με το νερό της βροχής. Τα θρεπτικά συστατικά είναι διαθέσιμα στο φυτό κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής του.
Για φυλλώδη λαχανικά χρησιμοποιήστε λιπάσματα με σύνθεση 12-12-12 ή 15-15-15. Για λαχανικά που καλλιεργούνται για τα φρούτα, τους σπόρους, τις ρίζες ή τους βολβούς τους, χρησιμοποιήστε λιπάσματα με σύνθεση 6-24-24, 6-12-18 και 8-16-16. ^[3]

Πηγές / Βιβλιογραφία:
[1] εφημερίδα «Το Κύτταρο», τεύχος 8, τριμηνιαία ενημερωτική έκδοση Ιούλιος-Αύγουστος-Σεπτέμβριος 2007
Λίπανση σε συνθήκες υψηλής αλατότητας, agrotikistegi[.]gr/xrisima-arthra/lipansi/127-lipansi-alatotita
[2] ΑΖΩΤΟΥΧΟΣ ΛΙΠΑΝΣΗ ΚΑΙ ΟΡΘΗ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ - www.hydrosense[.]org - Δρ. Γιάννης Ασημακόπουλος, Πρώην Καθηγητής Γεωπονικού Παν/μίου Αθηνών
[3] diytv[.]gr - Μάθε τα βασικά για τα λιπάσματα

Οι κύριοι τύποι λιπασμάτων και οι ιδιαιτερότητες τους

Οι γνωστότεροι τύποι λιπασμάτων και οι ιδιότητες τους