Αμειψισπορά: Πλεονεκτήματα και οδηγός εφαρμογής

Η αμειψισπορά τόσο στις αροτραίες καλλιέργειες όσο και τα κηπευτικά αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς παράγοντες για την διατήρηση της γονιμότητας των χωραφιών.

Η εισαγωγή των νέων τεχνικών καλλιέργειας έδωσε την δυνατότητα το ίδιο χωράφι να καλλιεργείται συνεχώς με την ίδια καλλιέργεια. Η πρακτική αυτή όμως «κουράζει» τα χωράφια τα οποία χάνουν την γονιμότητα τους, πολλαπλασιάζονται τα προβλήματα με τα ζιζάνια και τις ασθένειες και το κόστος της παραγωγής αυξάνει, γιατί υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη για λιπάσματα και φυτοφάρμακα, ενώ οι αποδόσεις μειώνονται με το χρόνο. Το κυριότερο όμως είναι ότι τα ίδια τα χωράφια χάνουν την γονιμότητα τους, ενώ η αυξημένη χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις για το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία.

Η αμειψισπορά είναι πρακτική που πρέπει να αρχίσει να εφαρμόζεται ξανά, όπου έχει σταματήσει. Καλό είναι επίσης να λαμβάνεται μέριμνα, ώστε το χωράφι να μην μένει γυμνό κατά την περίοδο του χειμώνα που είναι πιο ευπρόσβλητο στη διάβρωση από τις βροχές. Στα ελαφρά εδάφη με περιεκτικότητα σε άμμο μεγαλύτερη από 50% (αμμώδη πηλοαμμώδη, άμμοπηλώδη) υποχρεωτικά πρέπει να υπάρχει φυτοκάλυψη το χειμώνα.

Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με κατάλληλο πρόγραμμα αμειψισποράς που περιλαμβάνει και καλλιέργεια χλωρής λίπανσης ή κατάλληλη διαχείριση των υπολειμμάτων της προηγούμενης καλλιέργειας ή της αυτοφυούς χλωρίδας.

• Αύξηση της γονιμότητας του εδάφους
• Βελτίωση της δομής του εδάφους
• Μείωση των προβλημάτων από ζιζάνια ^[1]
• Καταπολέμηση ζωικών εχθρών και ασθενειών των φυτών
• Η διατήρηση και η βελτίωση της παραγωγικότητας του εδάφους.
• Η άµβλυνση των εποχιακών αιχµών και η οµαλότερη κατανοµή των εργασιών των γεωργικών μηχανών και του ανθρώπου καθ΄ όλη την διάρκεια του έτους.
• Η διασφάλιση του εισοδήµατος του παραγωγού από βιαίως δρώντες παράγοντες.^[2]

Η αμειψισπορά θα πρέπει να εξασφαλίζει, ότι στο ίδιο αγροτεμάχιο δεν θα καλλιεργείται συνεχώς η ίδια καλλιέργεια.

Ένα σύστημα αμειψισποράς για να είναι αποτελεσματικό πρέπει να αποτελείται από εναλλαγή καλλιεργειών με φυτά που ανήκουν σε διαφορετική οικογένεια, για τον περιορισμό της ανάπτυξης και, κυρίως, της μετάδοσης ασθενειών και παρασίτων. Η αλληλουχία να γίνεται με κριτήρια τέτοια, ώστε τα πλεονεκτήματα που έχει η καλλιέργεια που προηγείται να τα εκμεταλλεύεται η καλλιέργεια που ακολουθεί.

Στο επίκεντρο του σχεδιασμού των αμειψισπορών πρέπει να βρίσκεται η κύρια καλλιέργεια , αυτή δηλαδή που εξασφαλίζει το μεγαλύτερο κέρδος στον παραγωγό.

Γνωρίζοντας ότι υπάρχει θέμα συμβατικότητας μεταξύ των φυτικών ειδών, θα πρέπει, αν είναι δυνατόν, να επιδιώκεται εναλλαγή των καλλιεργειών. Ανάλογα με τα φυτικά είδη και την περιοχή έχουν δημιουργηθεί αρκετά συστήματα αμειψισπορών.

Μια απλή εναλλαγή ενός πλατύφυλλου και ενός στενόφυλλου είναι μια διετής αμειψισπορά.

• Πατάτες - Χειμερινή σίκαλη
• Σακχαρότευτλα – Καλοκαιρινό κριθάρι
• Βαμβάκι - Χειμερινό σιτάρι
• Καπνός - Χειμερινό σιτάρι

Κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες των περιοχών μπορούμε να κάνουμε τριετή, τετραετή και πενταετή αμειψισπορά, η οποία να αποτελείται από ένα πλατύφυλλο και δύο συνεχόμενα στενόφυλλα κ.λ.π.

Τριετείς αμειψισπορά:

• Καλαμπόκι - Χειμερινό σιτάρι - Χειμερινό κριθάρι
• Βαμβάκι - Χειμερινό σιτάρι – Βρώμη
• Σακχαρότευτλα - Καλοκαιρινό σιτάρι - Χειμερινό κριθάρι

Τετραετείς αμειψισπορά:

• Πατάτες - Χειμερινό σιτάρι - Χειμερινό κριθάρι – Βρώμη
• Καρποδοτικό Καλαμπόκι - Βρώμη - Χειμερινό σιτάρι - Καλοκαιρινό κριθάρι
• Πατάτες - Πατάτες - Χειμερινό σιτάρι - Χειμερινό κριθάρι – Βρώμη - Χειμερινή σίκαλη

Πενταετείς αμειψισπορά:

• Πατάτες - Χειμερινό σιτάρι - Χειμερινό κριθάρι – Καλοκαιρινή σίκαλη - Βρώμη
• Κουκιά - Χειμερινό σιτάρι - Καλοκαιρινό σιτάρι - Καλοκαιρινό κριθάρι – Βρώμη

Μπορεί να γίνει και διπλή εναλλαγή φυτών από δύο πλατύφυλλα και δύο στενόφυλλα:

• Πατάτες – Σακχαρότευτλα - Χειμερινό σιτάρι - Καλοκαιρινό σιτάρι

Μπορεί να καλλιεργηθούν για δύο συνεχόμενες χρονιές πλατύφυλλα και να ακολουθήσει ένα στενόφυλλο:

• Σακχαρότευτλα - Πατάτες - Βρώμη
• Καλαμπόκι - Καλαμπόκι - χειμερινό σιτάρι

Το καλαμπόκι στο πλαίσιο σχηματισμού των αμειψισπορών εκτιμάται ως πλατύφυλλο, γι’ αυτό μπαίνει στη αρχή των αμειψισπορών.

Οι παραγωγοί ζωοτροφών που καλλιεργούν μηδική και τριφύλλι είναι δύσκολο να προγραμματίσουν μια αμειψισπορά, χωρίς να λάβουν υπ’ όψιν τις ιδιαιτερότητές τους. ^[2]

Για τις αροτραίες καλλιέργειες και τα κηπευτικά πλην του βαμβακιού, των ζαχαρότευτλων και της βιομηχανικής τομάτας το ίδιο αγροτεμάχιο δεν μπορεί να καλλιεργηθεί για περισσότερο από τέσσερα χρόνια με την ίδια καλλιέργεια ^[1]

Οι σύγχρονοι τρόποι που αναπτύχθηκαν στην εκμετάλλευση του χούμου, οι νέες ποικιλίες σε σχέση με την ανόργανη λίπανση και η αποτελεσματική και επιμελής εδαφοκατεργασία οδήγησαν στην αναθεώρηση των κλασικών αρχών σχηματισμού αμειψισπορών. Παρόλα αυτά, εξακολουθεί να είναι η πρώτη βασική αρχή για μια υγιή παραγωγή και διατήρηση της παραγωγικής ικανότητας των εδαφών. Οι ελεύθερες αμειψισπορές χωρίς μακροπρόθεσμο σχεδιασμό είναι προβληματικές.

Σε αμειψισπορές με πολλά σιτηρά το σιτάρι πρέπει να μπαίνει μετά από ένα σιτηρό που δεν είναι ευαίσθητο στις ασθένειες του σπασίματος των καλαμιών. Οι αμειψισπορές πρέπει να διασφαλίζουν ικανοποιητικές αποδόσεις στις καλλιέργειες και να είναι φιλικές με το περιβάλλον. Οι αμειψισπορές θα πρέπει να μειώνουν, επίσης, τις απώλειες του αζώτου με το φαινόμενο της έκπλυσης, σύμφωνα με την αναδιάρθρωση των αμειψισπορών σε όλα τα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Mέθοδοι αμειψισποράς:

• Μέθοδος Α: Στη διάρκεια της 5ετίας για ένα ολόκληρο έτος το αγροτεμάχιο τίθεται σε αγρανάπαυση ή αμειψισπορά
• Μέθοδος Β: Στη διάρκεια της 5ετίας το 20% τουλάχιστο του αγροτεμαχίου (βασικής καλλιέργειας) θα τίθεται σε αγρανάπαυση ή αμειψισπορά
• Μέθοδος Γ: Στην διάρκεια της πενταετίας για κάποια αγροτεμάχια ακολουθείται η μέθοδος Α και για κάποια άλλα η μέθοδος Β. Δεν μπορεί ένα αγροτεμάχιο να καλλιεργηθεί και με τη μία μέθοδο και με την άλλη σε διάστημα μικρότερο των 5 ετών. Αλλαγή στη μέθοδο αμειψισποράς σε συγκεκριμένο αγροτεμάχιο μπορεί να γίνει μόνο, όταν εξασφαλισθεί επαρκής (όχι λιγότερο από 20%) αμειψισπορά σε αυτό. ^[1]

Σε μια αμειψισπορά είναι αναγκαίο να γνωρίζουμε την ικανότητα κάθε καλλιέργειας να δεσμεύει και να αξιοποιεί το ατμοσφαιρικό άζωτο, τις ποσότητες που εκπλύνονται και το άζωτο που αφήνει στο χωράφι η καλλιέργεια. Το άζωτο αυτό είναι αφομοιώσιμο από τα φυτά της επόμενης καλλιέργειας, αλλά και εκτεθειμένο στην έκπλυση. Από τη στιγμή που πρέπει να περιοριστεί η χρήση των ανόργανων λιπασμάτων, η χρησιμοποίηση των ψυχανθών στο σύστημα της αμειψισποράς είναι απαραίτητη. Στα ψυχανθή στηρίζονται οι αμειψισπορές για την εκμετάλλευση του ατμοσφαιρικού αζώτου από τις καλλιέργειες που θα ακολουθήσουν. Είναι γνωστό ότι το 75% του αζώτου που περιέχεται στη βιομάζα των ψυχανθών προέρχεται από την συμβατική αζωτοδέσμευση (Grath and Wohlrab 1992, Wendland et al. 1993). Τα κουκιά και τα μπιζέλια συνδέονται πάντα με ένα σημαντικό κέρδος σε άζωτο.

Στην Ελλάδα, από την συγκομιδή της χειμερινής καλλιέργειας μέχρι τη σπορά το Νοέμβριο ή τον Απρίλιο, υπάρχει ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, το οποίο θα πρέπει να εκμεταλλεύεται από τους παραγωγούς και ιδιαίτερα από τους βιοκαλλιεργητές, με φυτά προς αξιοποίηση του ήδη υπάρχοντος αζώτου στο έδαφος. Τα πλατύφυλλα είδη είναι κατάλληλα, όταν εκμεταλλεύονται ως χλωρές λιπάνσεις. Σε αμειψισπορές με χειμερινές καλλιέργειες υπάρχουν τρείς μήνες διαθέσιμοι για την καλλιέργεια κάποιου φυτικού είδους, με στόχο την δέσμευση του υπολειμματικού και του ανοργανοποιημένου αζώτου. Με τις χλωρές λιπάνσεις παράγεται ενέργεια υπό μορφή οργανικού άνθρακα, η οποία συμβάλει στη διατήρηση του εδαφικού χούμου.

Για ορισμένα είδη φυτών της χλωρής λίπανσης, το χρονικό διάστημα των τριών μηνών είναι αρκετό για να παραχθεί μια ποσότητα οργανικής ουσίας τέτοια, ώστε να δεσμευτούν στη βιομάζα αξιόλογες ποσότητες αζώτου.

Από άποψη περιεκτικότητας των ιστών σε άζωτο, το στάδιο της άνθησης είναι το πλουσιότερο. Αυτό δεν συμπίπτει με το μέγιστο της συσσώρευσης της ξηράς ουσίας. Στο στάδιο αυτό, τα στελέχη είναι αυτά που ξεχωρίζουν με τις μεγαλύτερες συγκεντρώσεις σε άζωτο (3%), ενώ τα φύλλα σπάνια ξεπερνάνε το 2%. Το ριζικό σύστημα περιέχει άζωτο που σπάνια ξεπερνάει το 1%.

Το κλειδί της επιτυχίας μιας αμειψισποράς είναι η επιλογή του φυτού που προηγείται της καλλιεργητικής διαδοχής. Η αρνητική ή θετική επίδραση της καλλιέργειας που ηγείται έχει σχέση με τα παράσιτα ,με την ποσότητα σε οργανική ουσία και με την περιεκτικότητά τους σε άζωτο και άλλα στοιχεία.^[2]