Πενικιλλια (Σηψη Καρπων) - ΑΜΠΕΛΙ: Οινοποιησιμες Ποικιλιες

Το Penicillium spp. στο αμπέλι αποτελεί ομάδα σαπροφυτικών ή ευκαιριακών παθογόνων μυκήτων, που προσβάλλουν κυρίως τους καρπούς (ράγες) σε προχωρημένα στάδια ωρίμανσης ή μετά τη συγκομιδή, προκαλώντας δευτερογενείς σήψεις και υποβάθμιση της ποιότητας του σταφυλιού και του κρασιού.
Αν και το γένος Penicillium δεν θεωρείται πρωτογενές παθογόνο της αμπέλου, η σημασία του είναι τεχνολογικά και υγειονομικά κρίσιμη, κυρίως λόγω της παραγωγής μυκοτοξινών, όπως της πατουλίνης (patulin) και της Ωχρατοξίνης Α (OTA) από ορισμένα είδη.

🔹 Τα κυριότερα είδη που απομονώνονται από σταφύλια είναι τα Penicillium expansum, Penicillium chrysogenum, Penicillium commune, Penicillium brevicompactum, Penicillium verrucosum, και σπανιότερα Penicillium citrinum.
🔹 Τα είδη P. verrucosum και P. nordicum είναι γνωστοί παραγωγοί Ωχρατοξίνης Α, ενώ το P. expansum είναι παραγωγός πατουλίνης, μιας τοξίνης με νεφροτοξική και καρκινογόνο δράση.


Συμπτώματα:
🔹 Εμφανίζεται μαλακή σήψη ραγών, συχνά με λευκοπράσινη ή γαλαζοπράσινη εξάνθηση (χαρακτηριστικό μυκήλιο του Penicillium).
🔹 Οι προσβεβλημένες ράγες μαλακώνουν, συρρικνώνονται και αποκτούν οσμή μούχλας.
🔹 Η προσβολή εμφανίζεται κυρίως σε τραυματισμένες ράγες, ιδιαίτερα μετά από:
      🔸 προσβολές από Βοτρύτη (Botrytis cinerea),
      🔸 ράγισμα από υπερβολική υγρασία,
      🔸 τραυματισμούς από ευδεμίδα ή πουλιά.
      🔸 Οι αποικίες εξαπλώνονται γρήγορα όταν επικρατεί υγρασία >85% και θερμοκρασίες 15-25 °C.
      🔸 Συνήθως παρατηρείται μετασυλλεκτικά, σε ψυκτικούς θαλάμους ή αποθήκες.

Βιολογική σημασία και τοξικολογική δράση:
🔹 Ορισμένα είδη παράγουν Ωχρατοξίνη Α, συμβάλλοντας στη ρύπανση των σταφυλιών και του οίνου.
🔹 Η πατουλίνη μπορεί να βρεθεί σε μούστο ή γλεύκος εάν δεν απομακρυνθούν οι προσβεβλημένες ράγες.
🔹 Η παρουσία Penicillium spp. συνεπάγεται υποβάθμιση της ποιότητας, ανάπτυξη δυσάρεστων οσμών και προβλήματα ζύμωσης.

Συνθήκες ανάπτυξης:
🔹 Θερμοκρασία: 15-25 °C (βέλτιστο ~22 °C)
🔹 Σχετική υγρασία: >85%
🔹 Ενεργότητα νερού (aw) >0.90
🔹 Εποχή: Κατά την ωρίμανση και μετασυλλεκτικά
🔹 Παράγοντες προδιάθεσης: Τραυματισμοί ραγών, υπερβολική υγρασία, κακή αερισμός

Ο μύκητας αναπτύσσεται γρήγορα σε επιφάνειες με υπολείμματα σακχάρων, όπως ώριμες ή τραυματισμένες ράγες, και παραμένει ανενεργός σε ξηρές συνθήκες.

Βιολογικός κύκλος:
🔹 Ο μύκητας επιβιώνει ως κονίδια ή μυκήλιο σε φυτικά υπολείμματα και επιφάνειες αποθήκευσης.
🔹 Διασπείρεται αερομεταφερόμενος μέσω σπορίων.
🔹 Μολύνει τις ράγες μέσω φυσικών ανοιγμάτων ή τραυμάτων.
🔹 Αναπτύσσεται σαπροφυτικά μετά τη συγκομιδή, ιδίως σε ψυχρούς χώρους με υψηλή υγρασία.

Καλλιεργητικά μέτρα:
🔹 Αποφυγή τραυματισμών και προσεκτικός χειρισμός κατά τον τρύγο.
🔹 Απομάκρυνση προσβεβλημένων ραγών πριν τη ζύμωση.
🔹 Άμεση ψύξη και γρήγορη επεξεργασία των σταφυλιών.
🔹 Καλή υγιεινή κάδων, παλετών και αποθηκευτικών χώρων.
🔹 Έλεγχος της ευδεμίδας και του βοτρύτη, που ανοίγουν την πύλη εισόδου.
🔹 Καλή κυκλοφορία αέρα στο αμπέλι (αραίωμα βλάστησης).

Χημική και βιολογική αντιμετώπιση:
🔹 Η αντιμετώπιση βασίζεται σε προληπτικά μέτρα και καλό οινολογικό χειρισμό
🔹 Προληπτικά: Ψεκασμοί κατά Botrytis cinerea μειώνουν δευτερογενείς σήψεις από Penicillium
🔹 Βιολογικό: Ανταγωνιστικοί μύκητες όπως Aureobasidium pullulans, Trichoderma spp. μειώνουν τον αποικισμό
🔹 Οινολογικό: Άμεσος διαχωρισμός γλεύκους - φλοιών και χρήση SO₂ για αναστολή μυκήτων