Νηματωδεις

Νηματώδεις (Nematoda):
Οι νηματώδεις είναι μικροσκοπικοί σκώληκες που ζουν στο έδαφος και προσβάλλουν τις ρίζες, τα στελέχη, τους βολβούς ή άλλα όργανα των φυτών. Πολλά είδη είναι σοβαρά φυτοπαράσιτα και συγκαταλέγονται στους σημαντικότερους εχθρούς των καλλιεργειών παγκοσμίως.

Eίναι ένας από τους πιο ύπουλους και καταστροφικούς εχθρούς των καλλιεργειών. Η μακροχρόνια επιβίωσή τους στο έδαφος και η δυσκολία εξάλειψής τους καθιστούν αναγκαία την πρόληψη, την ορθολογική καλλιέργεια και τον συνδυασμό μεθόδων ελέγχου.

🔹 Μέγεθος: από 0,3 έως λίγα χιλιοστά.
🔹 Μορφή: επιμήκης, κυλινδρική, με στιλέτο στο στόμα για διάτρηση των φυτικών κυττάρων.
🔹 Τρόπος ζωής: εκτοπαράσιτοι, ενδοπαράσιτοι ή ημιενδοπαράσιτοι.
🔹 Αναπαραγωγή: με αυγά που διατηρούνται στο έδαφος ή σε κύστεις για πολλά χρόνια.

Σημαντικά γένη και είδη:

Κομβονηματώδεις (Meloidogyne spp.):
🔹 Είδη: M. incognita, M. javanica, M. arenaria, M. hapla.
🔹 Προκαλούν τα χαρακτηριστικά εξογκώματα (κόμβους) στις ρίζες.
🔹 Ευρύ φάσμα ξενιστών: λαχανικά, βαμβάκι, πατάτα, καπνός, κηπευτικά.
🔹 Ζημιές: μειώνουν την απορρόφηση νερού/θρεπτικών, προκαλούν καχεξία και μεγάλη μείωση παραγωγής.

Κυστονηματώδεις (Globodera, Heterodera spp.):
🔹 Είδη: Globodera rostochiensis, G. pallida (πατάτα), Heterodera schachtii (τεύτλα), Heterodera carotae (καρότο).
🔹 Τα θηλυκά διογκώνονται και σχηματίζουν κύστεις με αυγά που επιβιώνουν έως και 30-40 χρόνια στο έδαφος.
🔹 Συμπτώματα: νανισμός, κιτρίνισμα φύλλων, φτωχή ανάπτυξη ριζών, άδεια κενά στις φυτείες.
🔹 Είναι παθογόνα καραντίνας σε πολλές χώρες.

Νηματώδεις στελεχών και βολβών (Ditylenchus spp.):
🔹 Είδη: Ditylenchus dipsaci
🔹 Προσβάλλουν σιτηρά, τεύτλα, κρεμμύδι, σκόρδο, ψυχανθή.
🔹 Συμπτώματα: διογκώσεις, παραμορφώσεις στελεχών/βολβών, συστροφή φύλλων, μαρασμός.

Πρανυφαίοι νηματώδεις (Pratylenchus spp.):
🔹 Ονομάζονται και νηματώδεις των ελκών.
🔹 Προκαλούν νεκρωτικές κηλίδες στις ρίζες, μειώνοντας τη λειτουργικότητά τους.

Άλλα γένη:
🔹 Tylenchulus semipenetrans (νηματώδης εσπεριδοειδών, ημιενδοπαράσιτος).
🔹 Helicotylenchus spp. (σπειροειδείς νηματώδεις).

Συμπτώματα προσβολών:
🔹 Νάνος ανάπτυξη, κιτρίνισμα φύλλων, μαρασμός.
🔹 Κακή θρέψη παρά επαρκή λίπανση.
🔹 Εξογκώματα (Meloidogyne), κύστεις (Globodera/Heterodera), νεκρώσεις (Pratylenchus).
🔹 Ανοίγουν πύλες εισόδου για μύκητες και βακτήρια.

Διασπορά:
🔹 Μεταφορά μολυσμένου χώματος, ριζών ή σπόρου.
🔹 Με εργαλεία, μηχανήματα, νερό άρδευσης.
🔹 Με ζιζάνια-ξενιστές (π.χ. Solanum nigrum, Chenopodium).

Αντιμετώπιση:
🔹 Πρόληψη:
      🔸 Χρήση υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού, αποφυγή μεταφοράς μολυσμένου εδάφους.
      🔸 Καλλιεργητικά μέτρα: αμειψισπορά, βαθύ όργωμα, ηλιοαπολύμανση.
      🔸 Ανθεκτικές ποικιλίες: π.χ. πατάτα ανθεκτική σε Globodera.
      🔸 Βιολογικές μέθοδοι: χρήση ανταγωνιστικών μικροοργανισμών (π.χ. Paecilomyces lilacinus).
🔹 Χημικός έλεγχος:
      🔸 Εφαρμογή εγκεκριμένων νηματοδοκτόνων (με προσοχή λόγω κόστους και τοξικότητας).

Είδος	Ξενιστές	Συμπτώματα
Meloidogyne spp. (Κομβονηματώδεις)	Λαχανικά, βαμβάκι, πατάτα, καπνός, κηπευτικά	Εξογκώματα (κόμβοι) στις ρίζες, καχεξία, μειωμένη ανάπτυξη
Globodera rostochiensis / G. pallida (Κυστονηματώδεις πατάτας)	Πατάτα, τομάτα, μελιτζάνα, σολανώδη ζιζάνια	Νάνισμα φυτών, κενά στη φυτεία, κύστεις στις ρίζες
Heterodera schachtii (Νηματώδης τεύτλων)	Τεύτλα, Chenopodiaceae	Καθυστέρηση ανάπτυξης, θύσανοι ριζών, πρόωρο κιτρίνισμα φύλλων
Ditylenchus dipsaci (Νηματώδης στελεχών & βολβών)	Σιτηρά, τεύτλα, κρεμμύδι, σκόρδο, ψυχανθή	Διογκώσεις στελεχών, παραμορφώσεις φύλλων/βολβών, μαρασμός
Tylenchulus semipenetrans (Νηματώδης εσπεριδοειδών)	Εσπεριδοειδή, ελιά, αμπέλι	Καχεκτική ανάπτυξη, ξηράνσεις φύλλων & βλαστών, μειωμένη παραγωγή
Pratylenchus spp. (Νηματώδεις των ελκών)	Πολλές καλλιέργειες	Νεκρωτικές κηλίδες στις ρίζες, αδύναμο ριζικό σύστημα